Hoe zou socialisme werken?

De Occupy-beweging heeft laten zien dat veel mensen zich verzetten tegen een wereld waarin 1% zich verrijkt ten koste van 99% van de bevolking. Revolutionairen vechten voor een maatschappij waarin mensen zelf de controle hebben over de productiemiddelen – een systeem waarin niet winst, maar menselijke behoefte het uitgangspunt is. Hoe zou zo’n samenleving eruit zien?

Door Kees Hoogendijk

Van begin af aan heeft de Occupy-beweging naast veel sympathie ook veel kritiek gekregen. De activisten zouden geen oplossingen hebben en ‘dromers’ zijn. Deze verwijten worden ook revolutionairen voorgehouden. Wie stelt dat een andere wereld mogelijk is, krijgt al snel te horen dat dit niet meer is dan idealistisch en naïef. Van kind af aan leren we dat het kapitalisme een gegeven is en het hooguit mogelijk is de scherpe kantjes er vanaf te halen.

Maar uitbuiting, racisme en de uitputting van de aarde zijn allemaal problemen die inherent zijn aan kapitalisme. Willen we daar vanaf, dan zullen we met dit systeem moeten breken en er iets fundamenteel anders – socialisme – voor in de plaats moeten brengen.

Er zijn veel misvattingen over wat socialisme is. Allereerst heeft het niets te maken met landen als Noord-Korea, China en Cuba. We willen geen politiestaat. Socialisme gaat juist over vrijheid. Gewone mensen die de samenleving besturen. Gebeurt dat nu dan niet? Menigeen vindt het volstrekt logisch dat we in de meeste landen op deze wereld mogen stemmen op vertegenwoordigers in het parlement. Maar de top van multinationals wordt niet door ons gekozen, terwijl die verantwoordelijk is voor ingrijpende beslissingen met consequenties voor heel veel werknemers.

Over het beleid op de eigen werkvloer hebben we weinig tot niets te zeggen. Voor de meeste mensen is hun baan in feite een dictatuur. Vanaf het moment dat je binnenkomt, moet je doen wat er van je gevraagd wordt. Jezelf ervan onttrekken gaat niet, want dan heb je geen inkomen. We besteden het grootste deel van onze tijd aan werk. Daarmee maakt de dictatuur van het moeten werken ons leven niet democratisch. Ook scholen en universiteiten zijn er vooral voor bedoeld om ons te disciplineren en voor te bereiden op werk.

Directe democratie

In een socialistische wereld zou democratie op de werkplek een belangrijk vertrekpunt zijn. We zouden leidinggevenden kiezen uit mensen zoals jij en ik en ze vervangen wanneer we dat nodig zouden vinden. Die directe vorm van democratie kan ook worden toegepast op de economie als geheel.

Over de meeste economische beslissingen die ons leven bepalen hebben we al helemaal geen controle. Het kapitalisme draait om winst, waarbij bedrijven met elkaar moeten concurreren. Wie niet winstgevend is telt niet meer mee en verdwijnt. De economie in het socialisme zou niet gebaseerd zijn op winst, maar op menselijke behoefte. Op basis daarvan zou gepland worden wat er nodig is.

Nu vindt er binnen het kapitalisme ook planning plaats. De economie zoals we die kennen zou niet werken als er niet veel aandacht werd besteed aan coördinatie en vooruit denken. De vraag is alleen: waar wordt die planning op gebaseerd? En wie controleert die planning?

Een voorbeeld van complexe planning binnen het kapitalisme is de productie van medicijnen. De schreeuwende behoefte aan medicijnen zou voorop moeten staan in de planning, maar in plaats daarvan is winst het uitgangspunt. Fabrikanten houden wetenschappelijke informatie liever voor zichzelf door geneesmiddelen te patenteren in plaats van de informatie te delen. Arme mensen die de dure geneesmiddelen niet kunnen betalen, maar ze wel hard nodig hebben, zijn hiervan de dupe.

Socialistische planning gaat over het uitbreiden van democratische controle over de economie. Op die manier worden we met z’n allen in staat gesteld om mee te beslissen over hoe we het best kunnen omgaan met de verdeling en het gebruik van productiemiddelen. Op iedere werkplek zouden afgevaardigden gekozen kunnen worden.

In iedere stad zouden die vertegenwoordigers bij wijze van spreken wekelijks bij elkaar kunnen komen om beslissingen te nemen over wat er nodig is. Sommigen willen misschien meer aandacht voor ouderenzorg, anderen willen misschien alle aandacht voor het milieu. Het belangrijkste van deze discussies is dat ze volledig democratisch moeten zijn.

Tijdens de revolutie in Rusland in 1905 zagen Lenin en Trotski dat arbeiders zich begonnen te organiseren in arbeidersraden (‘sovjets’). Deze raden werden door arbeiders zelf democratisch georganiseerd en regelden het draaiende houden van de fabrieken onder eigen bestuur. Lenin en Trotski zagen in deze vorm van arbeiderszelfbestuur de socialistische toekomst als het ware in het klein.

Toen de bevolking in 1917 opnieuw in opstand kwam tegen de tsaar was de leus: alle macht aan de sovjets. Na 1917 volgden er nog veel momenten waarin arbeiders zelf bedrijven en fabrieken overnamen, zoals in Duitsland in 1919, in Frankrijk in 1968 en in Polen in 1980.

Planning

Critici beweren dat de huidige economie veel te complex is om er democratische planning op los te laten. Door globalisering zijn economieën onderling aan elkaar verbonden, wat het veel lastiger zou maken. Maar dit betekent niet dat planning onmogelijk is, integendeel. Nieuwe technologie maakt het makkelijker om heel direct met elkaar te communiceren en informatie van over de hele wereld te verzamelen.

Voor zover mogelijk zouden beslissingen genomen worden op lokaal niveau door bedrijfs- en buurtvergaderingen. Voor beslissingen die complexer zijn en invloed hebben op een grotere schaal zouden lichamen van afgevaardigden gekozen kunnen worden. Wie naar de opkomstcijfers kijkt bij verkiezingen kan constateren dat de meeste mensen passief zijn. Maar de geschiedenis laat juist zien dat als mensen de macht over hun dagelijkse leven terugwinnen, we een enorme toename kunnen verwachten in democratische deelname.

We weten nu niet welke beslissingen er dan precies genomen zullen worden. De meesten van ons zullen waarschijnlijk meer gelijkheid willen. Of het leuke en minder leuke werk eerlijk willen verdelen. Maar het belangrijkste is toch wel het wegnemen van angst. De angst om vernederd te worden door de leraar of baas, om dom gevonden te worden of je baan te verliezen.

Ook socialisme zal niet de perfecte wereld betekenen. Nog steeds zullen er mensen zijn die zich ongelukkig voelen en zullen er problemen opduiken. Maar het socialisme zal wel bestaanszekerheid helpen garanderen voor iedereen. Het zal de basis leggen voor een wereld waarin angst niet langer overheerst, en de ‘logica’ van concurrentie heeft plaatsgemaakt voor samenwerking.

Zo’n maatschappij kan er alleen niet komen zonder revolutie, ook dat heeft de geschiedenis ons laten zien. Om tot dat punt te komen moeten we elke strijd die we leveren op kleine en grote schaal uitbouwen, want we hebben uiteindelijk een wereld te winnen.

 

Verscheen eerder op socialisme.nu

15 gedachten over “Hoe zou socialisme werken?”

  1. Kees Hoogendijk schreef

    Voor beslissingen die complexer zijn en invloed hebben op een grotere schaal zouden lichamen van afgevaardigden gekozen kunnen worden.

    Een soort van parlementaire democratie dus, maar ook één die bepaalt hoeveel brood de bakker mag bakken, hoeveel vlees de slager mag klaarmaken en hoeveel bier de brouwer mag brouwen.

  2. Wat ik mis in dit beeld is juist hoe voorkomen dient te worden, dat toch weer de excessen van menig “socialistisch” staat de kop op zullen steken. En het praktische probleem, dat ook het communisme al parten speelde, blijft bestaan, dat we toch echt een “wereldrevolutie” nodig zullen hebben om daadwerkelijk van het huidige naar een nieuw systeem om te kunnen schakelen. “Van onder op”-oplossingen zullen het mijns inziens niet redden.

  3. @2 : Een soort van parlementaire democratie dus, maar ook één die bepaalt hoeveel brood de bakker mag bakken, hoeveel vlees de slager mag klaarmaken en hoeveel bier de brouwer mag brouwen.
    Dat gebeurt nu ook al hoor , alleen besluit hier het parlement welke Multi-National álle broden mag bakken … ( en de koekies én dat voor gezondere voeding méér BTW betaald moet worden dan voor de producten van de Multi National waar weer leuke commisariaatjes vandaan komen )
    @4 “Ja per vergadering besluiten OF er Ludwig drumstellen gebouwd mogen worden. We hebben immers al Stagg en Yamaha. ” Geen Yamaha hoor , lokale productie dus niet helemaal uit Japan … Maar stel je eens voor , een drumstel gebouwd door iemand met kennis van het product dat niet na korte tijd al vast heeft van verzakkende Hi-hats ( of hoe die dingen ook mogen heten ) en andere slijtage

  4. @5 ja zal toch eerst Het Volk moeten besluiten dat we een Ludwig drumstel nodig hebben. Maar zal Het Volk dat wel besluiten? We hebben toch een TAMA.

  5. #1. Wat mij betreft de enige juiste reactie op dit soort gedateerde praat over revolutie. Het etiket interesseert mij gewoon niet zoveel, noem het socialisme of ‘maatschappij van de vliegende pannenkoek’, interesseert niet. De samenleving is wat mij betreft socialistisch wanneer iedere wereldburger een levensloon heeft, werkend of niet, waar hij/zij een bestaan van kan opbouwen, zonder verplicht te zijn om daarvoor arbeid te leveren. Arbeid moet een gunst ten opzichte van de maatschappij zijn, niet een verplichting. Eigenlijk zou ik willen zeggen, gewoon bijstand zonder sollicitatieplicht. Helaas wordt dat in een kapitalistische samenleving veroordeeld als zijnde niet-productief gedrag, maar consumeren is ook investeren in een economie, dat is genoeg bijdrage leveren wat mij betreft.
    Racisme heeft economische wortels, geef ik toe, maar met het meritocratischer worden van de wereld (proces van honderden jaren, weet ik) verdwijnt het zogenaamde racisme langzaamaan ook wel en maakt plaats voor een samenlveing waarin niet meer de genetische samenstelling van de mens bepalend is voor de al dan niet verkregen waardering, maar de verdiensten. Is daar wat op tegen?
    Dogmatici blijven steken in theorie, terwijl ik graag een wat pragmatischer invulling aan het begrip ‘socialisme’ zou willen geven. Niet iedere scheet van het kapitalisme hoeft per definitie verkeerd te zijn, als het de mensen ten goede komt, wat is er dan op tegen? Alleen niet goed omdat het etiketje ;’socialisme’ er niet opgeplakt kan worden? Concurrentie/competitie… niets mis mee, zolang er niemand de dupe van hoeft te worden. Dat is in het kapitalisme echter wel van het geval, maar mensen kunnen toch ook geprikkeld worden om een bijdrage te leveren zonder iemand anders de vernieling in te helpen?

  6. Definitie kapitalisme: kapitaal blijft in de familie, stam of clan.
    Definitie Communisme/Socialisme: Kapitaal word verdeeld over de overige families, stammen of clan’s.
    Je ziet bijvoorbeeld in grote gebieden van Afrika en Azië dat de sociale structuur eigenlijk meer
    gebasseerd is op het kapitalistme dan het Communistme/socialistme.
    Bijvoorbeeld Kadafi bevoordeelde zijn familie en clan waar hij deel van uit maakte.
    Het kapitalistme is niet alleen een Westerse systeem, het komt voor in grote gebieden van
    de wereld en is eigenlijk heel oud.
    In de oertijd zou jij als vitale vader/moeder goed voor jou nageslacht zorgen ( wat in ons gebakken zit )
    , want deze verzorgde jou op je oude dag.

  7. #8. “Het kapitalistme is niet alleen een Westerse systeem, het komt voor in grote gebieden van
    de wereld en is eigenlijk heel oud.”

    Datzelfde kan over het socialisme gezegd worden. daar waar ‘delen van het materieel bezit zonder er zelf meteen materieel profijt van te ondervinden’ geldt, kan een socialistische gedachte worden genoemd. De bedoeling is indirect natuurlijk wel hiervan weer proftij van te ondervinden in de zin van bescherming of werderdiensten in een later stadium. Iemand draagt geld af aan de familie, stam of clan in de hoop hierdoor materiele of fysieke bescherming voor terug te krijgen. Dit heet ‘samenleven’. Kapitalisme is meer gericht op het ‘alleen voor zichzelf leven’. De welvaart van een individu is heel relatief als de rest van de samenleving tegen jou is. Wil dit individu bescherming of waardering krijgen, dan is een spreiding van zijn kapitaal alleen maar in zijn eigen belang. Wat voor een leven heeft een millionair als hij zich in een fort op moet sluiten om zijn bezit te beschermen tegen de buitenwereld? Hij heeft toch niets aan die millioenen als anderen zijn bezit of geld niet aan willen nemen? Khadaffi was trouwens een aristocraat op zijn manier, geld en macht onder zijn clan verdelen, door de rest van de bevolking uiteindelijk gepakt worden. Kapitalist ten opzichte van Libie, socialist ten opzichte van zijn eigen familie.

  8. Heb je Jokgum weer na een dikke week spamfilter: `Droom maar lekker over dat nieuwe…….’

    Je snapt het nog altijd niet hè? Ophouden met losse trolflodders uitspuien of opnieuw in de prulbak wachten!

  9. @8 een ontzettend slechte definitie. Kapitalisme kenmerkt zich juist door de mobiliteit van kapitaal. Blijft alles in de clan, dan heb je bijv. ook geen geld nodig. kapitalisme is juist succesvol omdat het er in slaagt de vrucht van arbeid te verhandelen zonder dat daar een clan bij komt kijken.

    Ook het idee dat het kapitalisme “eigenlijk heel oud is” (of zoals een bepaald soort nep-liberaal gelooft, het “natuurlijke systeem”) is onzin. Kapitalisme steunt op een aantal instututies, zoals persoonlijk eigendom, een bepaalde set van mensenrechten (je hebt niet zoveel aan je bezit als je anderen menen dat je vermoord en beroofd mag worden) algemeen geaccepteerde ruilmiddelen, rente etc. Allemaal zaken die door mensen zijn verzonnen, en pas na vele eeuwen van sociale innovaties het systeem vormden dat we nu kapitalisme noemen.

    Overigens getuigt het stuk hierboven ook van een hemeltergend gebrek aan kennis over het socialisme en economie. Een centraal geleide economie? zodat niemand hoeft na te denken over wat er nodig is. tabee innovatie! Dag persoonlijke interpretatie van de maatschappij! Dag individuele, spontane bijdragen!

    Dat het huidige systeem niet toereikend is, is nogal evident. Maar het is bij verre het beste systeem dat we tot nu toe aan de praat hebben gekregen. Nog nooit hebben er zoveel mensen te eten, een mogelijkheid zichzelf te ontplooien, nog nooit leven er zoveel mensen in veiligheid en gezondheid.
    Wat zeg je? een miljard mensen hebben honger? vroeger waren dat er meer. Oorlog? in de steentijd kwam een op de 3 mensen door moord aan zijn eind. Irak is veiliger dan de steentijdgrot.

    Het is dom om de kwaliteiten van het marktsysteem te ontkennen, even dom als het verheffen van de markt tot oplossing van alles. Stop met het fantaseren over revoluties waarin iedereen zich gedraagt zoals jij dat van te voren hebt bedacht, en begin met bouwen op de fundamenten die er zijn, zoals ooit de sociaaldemocraten en liberalen voor ons deden.

    Vervang de Tsaar door een kameraad, en die kameraad zal verdacht veel lijken op de Tsaar.

  10. #12 Richard E fulmineert; `Stop met het fantaseren over revoluties waarin iedereen zich gedraagt zoals jij dat van te voren hebt bedacht, en begin met bouwen op de fundamenten die er zijn, zoals ooit de sociaaldemocraten en liberalen voor ons deden.’

    Reacties in de gebiedende wijs worden door de redactie niet bijster op prijs gesteld!
    Men maakt zelf wel uit of er gefantaseerd mag worden over revoluties!

  11. #13
    is dat een regel? “Gij zult niet in de gebiedende wijs reageren?” kun je mij even aanwijzen waar dat staat?

    Verder fulmineer ik niet. Ik geef argumenten voor mij verschil van mening met de auteur hier en verbind daar een conclusie aan, in de vorm van een oproep.

    Overigens staat fantaseren iedereen natuurlijk vrij. Net als van mening verschillen.

  12. @12, Richard

    Stop met het fantaseren over revoluties waarin iedereen zich gedraagt zoals jij dat van te voren hebt bedacht.

    Ik heb i.t.t. Abdul geen problemen met de gebiedende wijs. Je bedoelt het als advies, niet als gebod.

    Kees vraagt zich wezenlijke dingen af. Als je perspectief ziet in het socialisme, hoe ziet dat er dan uit? Je zal voor je geloofwaardigheid op zijn minst iets van een toekomstvisie moeten presenteren.

    Karl Marx kon nog wegkomen met een ontwijkend antwoord. Hij had de destructieve krachten van het kapitalisme geanalyseerd. Het moest anders. Marx bedacht dat de onderbouw – de economische structuur van de maatschappij – op de eerste plaats veranderd diende te worden, in samenhang daarmee zou de bovenbouw – de staat, politiek, en cultuur – veranderen. De verandering zou in wisselwerking van onderbouw en bovenbouw plaatsvinden, in de zogenaamde praxis.

    Intussen hebben er al diverse ‘socialistische’ experimenten plaatsgevonden, in de Sovjet-Unie, in China, op Cuba, en zijn er Volksfrontregeringen geweest in onder meer Spanje en Frankrijk. Maar die ‘praxis’-gevallen hebben geleerd dat het ‘socialistische’ concept niet makkelijk vorm krijgt. Het idee van ontwikkeling via praxis volstaat niet meer, je zal meer moeten bieden, bijvoorbeeld een model moeten maken voor het functioneren van een socialistische staat. En daarin zal je moeten aangeven waarom niet opnieuw in de valkuilen van de socialistische experimenten getrapt zal worden.

    Ik heb er geen problemen mee dat je de naïeve opvattingen van Kees fantasieën noemt. Iedereen heeft natuurlijk recht op dromen, maar het is juist prima dat die dan ook als zodanig worden aangemerkt.

Reacties zijn gesloten.