‘Basisbanaliteiten over het fascisme, ingekort in makkelijk te kauwen brokjes, maar toch volkomen onverteerbaar’. Zo betitelt de Canadese individueel anarchiste Anne Archet, wat zij over fascisme aan het papier toevertrouwde. De tekst is opgenomen in haar Contre feux (Tegenvuur). Het is terug te vinden op haar site, zie hier. Daar is ook te lezen dat zij in geschiedenis en filosofie afgestudeerd is en gedoceerd heeft. Dit heeft zij allemaal laten schieten om in haar ogen zinvollere activiteiten te ontplooien.
Ik selecteerde en vertaalde een aantal van haar ‘stellingen’ over fascisme om een idee te geven van de manier waarop zij denkt en schrijft. En ja, dat verloopt anders dan een ‘geleerd’ betoog, zoals in deel 3 van deze serie, zie hier. Hier deel IV van de serie Fascisme. [ThH]
Anne Archet: Ik noem alle varianten van de bruine pest fascisme. Dat geen enkele fascist beweert zich op het fascisme te beroepen, ontkracht niets van mijn punt; het fascisme presenteert zich nooit zoals het werkelijk is.
Het fascisme is geen afwijking van de democratie. Het fascisme is niet de antithese van democratie; het is een van de vormen van democratie – zijn paniekvorm.
Net als René Rémond* deed, kunnen we het fascisme beschouwen als een avatar (gedaantewisseling) van het bonapartisme onder meer vanwege zijn ambitie om de burgerij te onderdrukken.
* René Rémond (1918-2007) is een Franse historicus en politicoloog. Hij droeg bij aan een vernieuwend politiek-filosofisch inzicht volgens welke er in Frankrijk niet slechts één enkel rechts bestaat, maar drie. Die kwamen voort uit de conflicten van de Franse Revolutie. Een ervan is ‘bonapartistisch’ rechts (ook wel ‘napoleonisme’ genoemd, als verwijzing naar een autoritaire heerschappijvorm en soms ook betitelt als ‘cesaristisch’, met een sterke persoonlijkheidscultus). [thh.]
Als fascisme een epifenomeen is, dat wil zeggen een symptoom van iets fundamentelers, waarom zou het de staat dan nodig hebben? Wat levert de staat dat het fascisme zelf niet reeds heeft?
Laten we ook eens nadenken over de hedendaagse middelen voor toezicht op individuen. Die overtreffen alles wat door fascistische regimes van de 20e eeuw gerealiseerd is en die nu in naam worden ingezet ten behoeve van vrijheid en welvaart voor iedereen.
Laten we daarbij eens denken aan de politie die geen geheim maakt van racistisch en politiek profilering en waarvan de militarisering aan de gang is al meer dan twintig jaar, ruim vóór de ‘nazillons’ [vermoedelijk afgeleid van het Franse ‘frelon’, ‘hoornaar’ in het Nederlands; thh.] hun hoofd ophieven.
Laten we verder eens nadenken over het uitroepen van de noodtoestand en de opschorting van individuele rechten, wat in Frankrijk permanent is geworden – een model dat alle westerse staten op hun beurt overwegen over te nemen.
In alle gevallen waarin fascisten de macht hebben gegrepen, waren de democratische instellingen niet alleen niet in staat hun opkomst te stoppen, maar ze begonnen al na korte tijd zo te werken, dat ze het regime versterkten alsof ze daar voor waren ontworpen.
De reden is heel eenvoudig: omdat de democratische staat en de fascistische staat op dezelfde manier functioneert, zijn ze op dat punt niet van elkaar te onderscheiden.**
** Het draaipunt zit onder meer in het autoritarisme. Vergelijk het ‘cesaristische’ karakter van bijvoorbeeld de Franse president Macron dat meer en meer tevoorschijn komt; er wordt gewoon door geregeerd hoewel er sprake is van een ‘demissionaire’ regering; zie het artikel ‘Des décisions du gouvernement démissionnaire sont attaquées’, in: Le Monde van 2 augustus 2024 (thh.).
Het fascisme is de paniekvorm van de democratie, die zij aanneemt als het verschil tussen wat is en wat zou kunnen zijn onhoudbaar wordt.***
*** Om dit te begrijpen kan het geen kwaad te onderkennen, dat in de democratische rechtsstaat noodwetgeving geactiveerd kan worden, die tot de ontwikkeling van de ‘urgentiestaat’ of de ‘uitzonderingstaat’ kan leiden. Er kunnen dan ‘concentratiekampen’ (Nederlandse wetgeving spreekt van ‘interneren’ en ‘geïnterneerde’) worden ingericht; mensen kunnen worden opgesloten zonder dat zij weten waarvoor zij opgesloten zijn (namelijk als ‘het belang van de staat zich er tegen verzet’ en dat doet zich in die situatie al gauw voor). Zij kunnen er wel juridisch verzet tegen aan tekenen, wat een slag in de lucht blijft omdat ze de gronden van opsluiting niet kennen. Ontleend aan de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag; zie hier (thh.).
Het is een illusie om te geloven dat democratische instellingen ons kunnen beschermen tegen het fascisme. De politie, de rechtbanken, parlement, openbaar bestuur, media, alles kiest voor het fascisme wanneer de staat zijn paniekvorm aanneemt.
Anne Archet (Vertaling, bekort en van informatie voorzien door Thom Holterman; de tekst is integraal op haar site te vinden, opgenomen in de tekst getiteld Contre feux et autre textes. Essais pour une autre fin du monde, zie hier.)
– Eerder verschenen bij Libertaire Orde
