Mark Rutte bij Zomergasten (ook VPRO), je weet al van tevoren dat je daar niet benieuwd naar hoeft te zijn. Er is geen sprake van dat de interviewer van dienst, Thomas Erdbrink, toch al gewend niet al te kritische vragen te stellen aan machthebbers, hem het vuur aan de schenen zal leggen. Ach, een steekje hier en daar, dat wel, maar echt spannend wordt het niet.
Een fijne verontschuldiging aan het begin: ‘Enorme ijdeltuiterij van mij’, zeg Rutte. Gelijk de terugtrekking: ‘de politicus is ook altijd koopman.’
Erdbrink: ‘Mag ik alles vragen?’
Rutte: ‘Je mag alles vragen, dan ga ik over de antwoorden.’
Juist ja. En daar komt de aal uit de mouw. Wat nog het meest opvalt is de ongrijpbaarheid van Rutte: de minister-president is die aal, een meester in het kronkelen. Hij is van alles wat: liberaal, sociaal /geduldig, ongedurig / slim, dom / maar altijd blijft hij ongrijpbaar in het politieke vaarwater.
Een ‘prettig’ mens ongetwijfeld, gezellig zwemmend en zonder kwade bedoelingen. Geen dag zonder Bach (dat zei hij niet overigens maar impliceerde het), ik ben het helemaal met hem eens. Maar juist dat verbergt zijn rol: die van verdediger van een beleid dat (hier en daar afgevlakt) neoliberaal is.
Natuurlijk gaat het niet over de desastreuze rol die het neoliberalisme speelt in de globale wereld. De scherpe kanten van de politiek en het economische systeem blijven bijna buiten schot. Oltmans komt even om de hoek kijken. Fragment. Veel ophef maar ongevaarlijk, want buiten bereik van enig momentum. Rita Verdonk. Ongevaarlijk, want ondertussen uit de politiek. Zijn vriendschap met Freek en Hella de Jonge, zijn bewondering. Tjongejonge. Kan gebeuren. Fragment. Kampherinneringen van ouders. Vlakte, familiegeschiedenis. Neil Kinnock, linkse labour-leider, die de partij van ‘radicaal’-links ontdoet. De overkant, ver weg, het gaat over zijn retorische gaven, nauwelijks over de inhoud.
Fragment. Al Pacino en Robert de Niro in Heat. Och jongen, wat hebben die boys toch dezelfde problemen. ‘De verschillen van mening zitten heel diep maar je hoeft elkaar niet te haten…’.
Erdbrink: ‘Laten we de film nog even aanhouden, stel: u bent de Nederlandse Al Pacino, wie is dan de Robert de Niro?’
Rutte (na wat heen en weer gepraat): ‘De man, waarvan ik vind dat hij op dit moment Nederland de verkeerde kant op zou sturen als hij aan de macht zou komen, het negatieve in, het aanwakkeren van angst, en vooral ook wegloopt als hij verantwoordelijkheid neemt, dat zou onze blonde vriend zijn: Geert Wilders.’
Even komt Wilders om de hoek kijken. Geen beelden, het gebeurt in het gesprek. Hij is gevaarlijk, vindt Rutte. Maar blijkbaar niet zo gevaarlijk dat samenwerking moet worden uitgesloten. Rutte ten voeten uit. Wilders hoeft zich niet langer te verontschuldigen voor zijn minder-minder Marokkannen. ‘De VVD sluit geen enkele partij uit.’
Dit is in feite zijn tweede verontschuldiging aan het volk en aan Geert Wilders: ik had niet van Geert moeten eisen dat hij die uitspraak terugneemt. Ik kan dat niet waarmaken. En als het erop aankomt, ga ik toch met hem in zee. Hij zegt het niet. Natuurlijk zegt hij het niet. Maar de opening ligt er nu, en is gedaan op het publieke kanaal.
En zo kabbelt het verder. Wel excuus voor zijn beloften, niet voor het slavernijverleden. Het gedoe met cultuurgelden, gemengde scholen, fragment Turken in Rotterdam. Ik ga niet alle fragmenten langs. Het drentelt voort.
Steeds weer: culturele problemen, niks te maken met neoliberaal beleid. Wel zegt hij iets opmerkelijks over Erdoğan-aanhangers in Rotterdam: ‘Laat ik het eens plat zeggen: pleur op naar je land.’ Beetje onhandig wellicht, vreemd omdat het grotendeels om volledige Nederlanders gaat. Zou de minister-president ze misschien kunnen aanspreken als Nederlanders?
Dit krijgt een staartje!
Pas hier komt er enige emotie los. Ja, hij is net zo boos op de ‘blanke mannen die achter in de zaal lopen te schreeuwen’. Maar daartegen zegt hij niet: rot op naar… naar waar eigenlijk?
En daar wordt Erdbrink ook scherp: ‘Wat is nu het verschil met voetbalhooligans of mensen die …’
Rutte: ‘Daar word ik dus net zo woest over…’
Erdbrink:’Maar die kunt u niet zeggen: pleur op naar uw eigen land…’
Fragment: Shaffy op het gemeentehuis, krijgt Nederlands paspoort. Hilarisch.
Ja, is mooi.
Rutte: ‘Zo kan het dus ook.’
Erdbrink: ‘Maar dit was in 1977…’
Rutte laat nog even weten dat hij een hekel heeft aan de term ‘multiculturele samenleving’. Beetje vreemd, omdat hij zich ook wat dat betreft altijd aardig op de vlakte heeft gehouden. Stond het in het script dat de propagandasecretaris van de VVD hem vooraf heeft uitgereikt?
De vriendelijke kant van het liberalisme wordt benadrukt: verdraagzaamheid, cultuur, volksvermaak. De onschuldige kant van het leiderschap wordt benadrukt: liefde voor cultuur (pianomuziek, de Toppers, jaja) de onkenbare leider (Mitterrand), het geregel, het overleg (Den Uyl en koningin Juliana). Allemaal heel voorspelbaar en onschuldig. Niets over terrorisme, de strijd tussen arbeid en kapitaal, de keiharde realiteit in de wijken met werklozen, drugsverslaafden en criminele activiteiten, de aanslag op het milieu, de onwil van de VVD om daar snel iets aan te doen.
Weggeveegd. Allemaal weggeveegd. In een zucht.
Het gaat even over de eenzaamheid van het minister-presidentschap.
Over zijn leven als vrijgezel.
Je kunt het maar ergens over hebben.
Ja, hij heeft even gehuild toen met Vlucht MH17.
Lijkt me niet meer dan logisch.
Maar verder? Het systeem? Het neoliberalisme? Er zijn geen problemen in Nederland. De ergste problemen hebben wij (‘ik doe het niet alleen’) opgelost. En de rest?
Uit het zicht. Weggeveegd.
Ausgeruttet zogezegd.
Al met al was het dus een VVD-propaganda-avondje. U aangeboden door de VPRO. Ter wille van de kijkcijfers. Vooruit dan maar.
Zodat u kunt denken: ‘Hij valt best mee.’
Maar het gaat dus niet om hem. Maar om zijn beleid. En het beleid dat hij straks samen met de PVV zou kunnen gaan voeren als de VVD de grootste partij wordt.
Tricky. De VPRO is er mooi ingeluisd. De links-liberale omroep heeft gebroken met de traditie de macht onderuit te halen, enkel wat licht kritische vragen zijn overgebleven.
De VPRO zou snel een eind moeten maken aan de neiging vooraanstaande politici uit te nodigen als er niet een interviewer in de studio zit die in staat is obligate praatjes onderuit te halen. Want dat zou nog de enige manier zijn om zo’n avond enige zin te geven.
Nu is wat blijft hangen de geur van gebakken lucht.
Zet de afzuiger aan.
