Nederland en het koloniale verleden, het blijft een treurige zaak. In het kader van het streven naar een toekomstloos Eeuwig Heden wordt men inmiddels van hogerhand gestimuleerd geen enkel besef van geschiedenis of historische tijd te hebben. Fascistoïde charlatans krijgen van ooit respectabele uitgeverijen de ruimte om te verkondigen dat Hitler links was en dus een geestverwant van degenen die hij het eerst het vernietigingskamp in stuurde. En dat de Boeren in Zuid-Afrika allemaal nazaten van Nederlanders zijn die een leeg land aantroffen. Het maakt allemaal niet uit. Geschiedenis is wat Wij er van maken. In zekere zin was dat natuurlijk altijd al zo.
Wat was er “Nederlands” op de wereldkaart? Suriname, de inmiddels staatkundig uiteengerafelde verzameling eilanden die Nederlandse Antillen heetten, dat zal nog bekend zijn. Nieuw-Guinea is een pijnlijker onderwerp. Zuid-Afrika weer om andere redenen. Ceylon (Sri Lanka), allerlei plaatsen op de kust van India en Maleisië, Brazilië, Angola, Ghana – hoeven we niet te weten, Mees/Juf. Of “ze” het daar weten doet er niet toe. En de opsomming is lang niet compleet.
Langzaam verdwijnen de openlijke sporen van Indië uit het straatbeeld. De meest gangbare uiting, het Chinees-Indisch restaurant, nog niet zo lang geleden in ongeveer iedere plaats met een beetje inwoners te vinden, schudt zijn naam af. Het moet “authentiek” Chinees zijn of anders “Indonesian”. Afhaal heet Takeaway – antikoloniale reactie – zonder spoor of besef van ironie kwam in de dagen van de Maagdenhuisbezetting vorig jaar de leuze en het streven naar een “decolonized university” naar boven – ja, met een z. Het ontnederlandsen van de aanduiding van de grootste oude kolonie hangt natuurlijk ook samen met de interessante reisbeleving naar die streken. “Zij” krijgen toeristen of reizigers, “zij” sturen gelukszoekers, zo zit de wereld in elkaar. En in Indonesië kom je met Nederlands niet ver (afgezien van het gênante eraan) dus Indonesian geeft de plezierige reiservaring meer weer.
“Ha, hij is boos” zult u wellicht denken. Ik vertel maar even wat het punt is. Afgelopen zaterdag liep ik op weg naar de demonstratie om de hoek door de Amsterdamse Muiderstraat – ooit woonde ik in die buurt, maar de helden van DeKeyWonen besloten mij gewelddadig uit mijn huis te slaan, dus ik kom er nog maar zelden. Daar stond deze zuil reclame te maken voor het Tropenmuseum dat, wat Bruin II betreft, best zonder bibliotheek door het leven kan. Kartini wordt tropische heldin genoemd. Ik ontplof bij het terugzien van het beeld.
De brieven van deze Javaanse dame aan bepaalde Nederlanders zijn postuum tot een boek samengebracht, Door duisternis tot licht. Ik ben het met een speciaal doel voor ogen, dat ik nu niet ga noemen, aan het lezen. Wat mij gaandeweg gaat ergeren is, waarom hoort dit niet tot de canon van de Nederlandse literatuur, al dan niet de onderafdeling “Indisch”? Omdat het niet de bedoeling was dat het een boek werd? Ach – weet u wat het internationaal bekendste Nederlandse boek is dat zo te zien miljoenen toeristen naar een of ander pand in de grachtengordel lokt, want daar heeft zij dat prachtige boek dan toch maar mooi geschreven? Dacht u niet dat die schrijfster, wier naam ik niet ijdel ga gebruiken want dat gebeurt al veel te veel, dit alles liever niet geschreven had om eventueel als zij groot was alsnog als schrijfster te slagen, of te mislukken, je weet maar nooit. Maar haar schrijfsel is vooral commercieel uiterst interessant.
Kartini zal dit niet zijn. Als andere vrouwelijke voorbeelden die vaak door “het feminisme” worden geannexeerd, zoals Mary Wollstonecraft en Clara Meijer-Wichmann (die ook niet zo mag heten dan), was Kartini’s vrouwzijn haar noodlot: gestorven bij het ter wereld brengen van nieuw leven. Waarom mag zij geen Nederlandse literatuur zijn? Waarom doet Wikipedia (goed, het is Wikipedia maar) alsof het in het Maleis geschreven is, alsof dat haar eerste taal was? Waarom heb ik een breekbare druk van meer dan honderd jaar geleden in handen, waarom zijn teksten van haar wel in het Engels te vinden als boek in deze tijd?
Ik zwijg dan maar even over anderen uit de koloniale sfeer die men liever buiten beeld laat en daarmee in de woestijn laat verkommeren. Een tipje van de sluier later op deze dag, en op Kartini hoop ik terug te komen.
Tevens ter aankondiging van Joint Politics 18 februari 2016, 18-20u, Salto1 StadsFM Amsterdam
