In ons diepste geweten zien we de aanval van Duitsland als een bedreiging, niet alleen tegen onze hoop op emancipatie, maar tegen alle menselijke evolutie. Daarom hebben wij, anarchisten, wij, antimilitaristen, wij, vijanden van oorlog, wij, hartstochtelijke vrienden van de vrede en de broederschap der volkeren, de zijde van het verzet gekozen en wij geloven dat we ons lot niet kunnen scheiden van dat van de bevolking.
Een alinea uit het “Manifest van de zestien”, op initiatief van Peter Kropotkin en Jean Grave, ondertekend door zo’n honderd anarchisten tijdens de Grote Oorlog die later de Eerste Wereldoorlog bleek te zijn. Anarchisten deden er internationaal nog toe, wat ook gold voor de linkervleugel van de marxistisch geïnspireerde socialisten. Proletariërs aller landen, verenigt u! was nu even niet het parool. Nederland viel, op de in Parijs wonende Christiaan Cornelissen na, uit die toon met het Dienstweigeringsmanifest, ondertekend door de velen die toen nog ter linkerzijde van de sociaal-democraten stonden. En wat zeg ik nu? Het was een luxe, Nederland viel buiten de oorlog, ook al had het Duitse leger gemakshalve door Limburg getrokken om België te bezetten – de Nederlandse regering keek de andere kant op. Nederland bleef neutraal. Een miljoen Belgische vluchtelingen werden opgevangen en tenslotte kwam ook de afgezette Duitse keizer naar Nederland.
Deden anarchisten buiten Spanje er nog veel toe tijdens de Spaanse Burgeroorlog? Gewelddadig verzet, mocht dat wel, ook nog in de vorm van een leger? Het doet er niet meer toe, en deed het er toen toe?
De bezetting was ook verder een breekpunt: het principe van de weerloosheid en het de andere wang toekeren in de geest van Tolstoj leek toonaangevend christen[anarchist Felix Ortt met de verschrikkingen van het nazibewind eigenlijk niet verenigbaar. Een onuitgesproken rol kan gespeeld hebben dat zijn zoon Felix Dono in een concentratiekamp vermoord is in 1944, na als actief verzetsman opgepakt te zijn geweest (“auf der Flucht erschossen”). De Jodenvervolging die tegenwoordig met een neutraler woord wordt aangeduid (het is anders zo cru?) speelde ook een grote rol in Ortts overweging. Als hij jonger was geweest had hij zich mogelijk bij het gewapend verzet aangesloten. Dat is nogal wat.
En daar zitten we dan, tachtig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Er zijn de afgelopen drie jaar twee harde breekpunten geweest die de radicale linkerzijde – zeker in Nederland, waar die toch al zo weinig voorstelt – volgens de beste hoefijzerbeelden verder verkruimelde in irrelevantie. Het eerste was de aanval van het Russische leger op Oekraïne, 24 februari 2022. Het was eigenlijk altijd al onzin om de Sovjet-Unie als anti-imperialistisch aan te duiden: de snelheid waarmee het rijk 1989-1991 uit elkaar viel weersprak dat al. In feite scharen degenen die Begrip kunnen opbrengen voor de Russische invasie zich achter Moskou, tegen landen die beducht zijn voor ook zo’n invasie. Neutrale landen Zweden en Finland sloten zich schielijk aan bij de NAVO. Dat de NAVO niet lang meer te gaan had in haar toenmalige vorm was niet te voorzien.
En dan hadden we 7 oktober 2023. Ik zie voortdurend smoezen dat het Israëlische leger het bloedbad zelf heeft aangericht, want Vrienden van het Islamitische Wereldverzet zijn nogal laf in het toegeven van hun eigen misdaden. Wie heeft dan die mensen ontvoerd naar Gaza? Hamas blijkt een grote fanclub te hebben aan universiteiten in ieder geval, in Europa en Noord-Amerika. Subtiel racisme van de lage verwachtingen: voor “de Palestijnen” gelden andere normen dan voor – eh – de Israëli’s, vooral niet zo te noemen, men noemt hen zionisten. Begrip en toelichten van de “context” – ja hoor eens, Tzahal heeft het gedaan of Hamas, je zult toch moeten kiezen – opende een beerput die niet makkelijk meer af te sluiten valt. Trump heeft makkelijk scoren tegen universiteiten die te laks waren of die helemaal niets deden tegen het “antizionistische” activisme.
Gunst ja, Trump en het overhoop halen van de naoorlogse internationale orde, die toch al geschonden was op allerlei manieren. Maar dat de Verenigde Staten plotseling een vijand van buurland Canada, NAVO-lid, en van het tamelijk nabije Groenland en daarmee van NAVO-bondgenoot Denemarken en van Panamá, dat al eens is aangevallen in 1989 – het soort oorlog dat de VS nog wel kan winnen.
Moet ik nu voor Tzahal en de NAVO zijn? U hoeft niet voor mij te denken, al mag u voor mij beslissen. Het nieuws is een dagelijkse nachtmerrie maar het is echt waar. Nu dan: ik moet mij wel uitspreken voor bewapening tegen Rusland en nu ook de VS, er van uitgaande dat die staten een conventionele oorlog beginnen, zoals in Oekraïne. En ja, ik ga niet zo neokoloniaal cultuurrelativistisch doen alsof het moeilijk is te kiezen tussen Israël en het Palestina van Hamas. Met voorbehoud van afwijzen van het koloniseren van de Westoever en wellicht de plannen van de Trumpdynastie met Gaza.
Er kwamen andere tijden en die waren heel anders dan het leek, zestig jaar geleden – oei, wat ver weg tenslotte.
– Uitgelichte afbeelding: Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35008212
