The Fureys & Davey Arthur met hun uitvoering van Eric Bogle’s No man’s land. Het lied wordt vaak een Ierse achtergrond toegeschreven, of dat komt door de naam van de bezongene, wie weet. Bij RVZ werd het geïntroduceerd door Dolf Jansen, van wie iedereen intussen wel weet dat hij een deels Ierse achtergrond heeft. Zowel in de Eerste als de Tweede Wereldoorlog (toen de Free State officieel neutraal was) hebben vele Ieren aan de geallieerde zijde meegevochten. Van de Eerste Wereldoorlog kun je zeggen: waarvoor? Bij de Tweede ligt dat moeilijker, op zijn minst.
Het is elf november, in Nederland geen datum om te herinneren, maar voor de landen die betrokken waren bij de Grote Oorlog, zoals hij op monumenten heet omdat het niet viel te weten dat het de Eerste zou zijn, is het de dag van de wapenstilstand in 1918. De elfde van de elfde om elf uur. Niet overal hield het schieten meteen op.
Was het een oorlog die voortkwam uit het imperialisme, zoals eenvoudige marxistisch aandoende beschrijvingen het willen? Het betekende het einde van het Osmaanse Rijk, dat zijn Arabischtalige gebieden en ook veel van wat nu de Turkse Republiek is, verloor. Groot-Brittannië eigende zich Palestina/Transjordanië, Irak en Koeweit toe, Frankrijk Libanon en Syrië en een flink deel van het huidige Turkije, dat laatste werd evenwel al spoedig weer opgegeven. De gevolgen van deze koloniale ingrepen zorgen onophoudelijk voor nieuws – and again and again and again and again.
Ook de Dubbelmonarchie hield op te bestaan. Zij viel uiteen in gebieden die bij Roemenië, Polen, Italië en wat later Joegoslavië ging heten, gevoegd werden, benevens Tsjechoslowakije en Hongarije. “En het restant noemen we Oostenrijk”. Over dat Oostenrijk van na de Grote Oorlog kan ik in de eerste plaats Stefan Zweigs De wereld van gisteren aanbevelen.
En dan het Duitse Rijk. De monarchie bezweek, op sommige plaatsen werd een socialistische republiek uitgeroepen die door weerkorpsen met de steun van de sociaal-democraten werd neergeslagen. De keizer, familie van bijna alle Europese koningshuizen, vluchtte naar Nederland, dat buiten de Grote Oorlog was gebleven. Duitsland verloor de bij de Poolse delingen geannexeerde gebieden, de huidige Belgische Oostkantons en Elzas/Lotharingen. Die laatste gebieden waren de achtergrond tot de oprichting van de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal, waar het om draaide in die streken, veel meer dan strijd om Duitse of Franse cultuur. Dat was Europa.
Bij alle vernederingen die het verliezende Duitsland te ondergaan had was waarschijnlijk het ergste het verlies van alle koloniën buiten Europa. Wellicht wordt daarom de Grote Oorlog een imperialistische genoemd. In Afrika verloor Duitsland het huidige Namibië (aan Zuid-Afrika), Duits-Oost-Afrika (aan Groot-Brittannië en België), Kameroen (aan Frankrijk en Groot-Brittannië) en Togo (ook aan Frankrijk en Groot-Brittannië). In de Grote of Stille Oceaan: Noordoost-Nieuw-Guinea met bijbehorende eilanden (aan Australië), de Carolinen, Marianen en Marshall Eilanden (aan Japan), West-Samoa (aan Nieuw-Zeeland) en Nauru (gedeeld mandaat). Nee, geen van deze gebieden werd onafhankelijkheid gegund. Dat zou men wel kunnen zeggen van het Duitse gebied aan de Chinese oostkust, Tsingtao, bekend van een door de Duitsers geïntroduceerd bier. Dit gebied werd aan China overgedragen.
Maar de ware grote slachting vond plaats aan het Europese front, grotendeels in de noordwestpunt van Frankrijk en de Vlaamse Westhoek. Het valt moeilijk te zeggen dat aan de Somme iets imperialistisch werd uitgevochten. Naast de honderdduizenden, of waren het miljoenen, sneefde ook de idee van het internationale socialisme, de proletariërs aller landen die verenigd zouden hebben moeten zijn. En de Europese beschaving gaf ook de geest bij zoiets als het door de Duitsers in brand steken van de universiteitsbiblioheek van Leuven. Anno 2025 leven we nog steeds in de nadagen van dit barbarendom, of het de nadagen van de mensheid zijn zoals Karl Jaspers en Günther Anders stellen over de Tweede Wereldoorlog staat te bezien.
“Als God aan onze kant staat houdt Hij de volgende oorlog tegen”- sluit ik af met Bob Dylan.
– Uitgelichte afbeelding: Von Autor/-in unbekannt – de:Bild:Kolonial.JPG, Gemeinfrei, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2562913
In brand gestoken universiteitsbibliotheek Leuven, 1914: Door Photo by N. J. Boon, Holland – https://archive.org/details/newyorktimescur17unkngoog/page/872/mode/1upBook: The New York Times Current History of the European War, Volume II, January-March 1915, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=125561200
