‘Alle kunst is volkomen nutteloos’

Gisteren kwam tussen alle berichten door over radicaliserende moslimjongeren en het bijdrukken van geld zodat wij meer kunnen lenen bij banken een klein nieuwsbericht dat Nederlanders nauwelijks kunst kopen. Iedereen die al enige tijd meedraait in de sector wist dat natuurlijk al lang. Nergens in het rijke westen wordt zo weinig geld uitgegeven aan originele kunst als in Nederland. Men zoekt naar verklaringen. Een daarvan is dat de Nederlander traditioneel zuinig is. Het gevolg is dat er vooral zo goedkoop mogelijke kunst gekocht wordt die onmiddellijk bevredigt. Je kunt voor een paar tientjes al eigenaar zijn van een kunstwerk van een getalenteerd maar verder volstrekt onbekende jonge kunstenaar, zo wist een vertegenwoordiger van een veilinghuis te melden. Het is onwaarschijnlijk dat dit ooit de geschiedenisboeken zal halen, maar dat doet er niet toe.

Wat verkoopt dan wel in Nederland? Nou, bijvoorbeeld auto’s, elektronica en goedkope kleding en accessoires; veel mensen zien daarin uitdrukking van hun cultuur. Er zijn ook nergens in de wereld zoveel muziekfestivals, gemiddeld meer dan twee per dag het hele jaar door. Een geriatrische voorstelling van de Rolling Stones is binnen een mum van tijd uitverkocht. Wat het ook goed doet zijn musicals over ambulante marktverkopers annex vertolkers van het levenslied en het naspelen van gebeurtenissen, zoals The Passion Play van de EO. Het best bekeken televisieprogramma van Nederland is Boer zoekt Vrouw. De NS-publieksprijs ging afgelopen jaar voor de tweede keer naar een boek over een voetballer. Het grootste evenement van Nederland is de Vierdaagse van Nijmegen, d.w.z. de kermis eromheen waar na een week comazuipen en broodje-kotelet in de binnenstad een halve meter plastic afval staat. In Nederland staat niet de kwaliteit van kunst voorop maar de omzet.

Wat het ook heel goed doet in Nederland is namaak. Nederlanders wonen graag in een woning die er aan de buitenkant uitziet als een huis uit de jaren-dertig. In de meeste woningen hangen geen originele kunstwerken maar kopieën daarvan. Heel erg populair zijn afbeeldingen van een huilend zigeunerinnetje met licht ontblote boezem, een bebaarde zeeman met pijp en een paardenhoofd. Naast kopieën zijn die ook te bestellen in de vorm van borduurwerkjes of ministek. Ook populair zijn afbeeldingen met een licht-mythologische inslag, zoals weergaven van romantische landschappen die nooit hebben bestaan of esoterische voorstellingen met naakte vrouwen en stoere kerels die het licht zien. En last but not least, Nederlanders zijn fervente verzamelaars van kitsch en prullaria, vaak gemaakt in lage-lonen-landen zoals China. Dat zie je terug in de keramiek op de vensterbank in de vorm van twee beestjes, bijvoorbeeld gansjes of hondjes.

Nu wil het toeval dat er in Nederland ook goede kunstenaars zijn, maar die worden vaak gedwongen uit te wijken naar het buitenland omdat er hier weinig waardering is en de vrije markt voor kunst verwaarloosbaar klein is. De zogenaamde creatieve sector bestaat in Nederland grotendeels uit mediaproducenten. De grootste en bekendste is Endemol die zeker de helft van het televisieaanbod en de entertainmentindustrie verzorgt. Individuele, eigengereide kunstenaars die aan het begin van hun carrière staan hebben het vooral zwaar. Veel Nederlanders denken te weten dat alle kunstenaars profiteurs zijn en van subsidie leven, terwijl in werkelijkheid slechts 5% subsidies ontvangt. Daarnaast vinden veel lokale overheden in samenwerking met projectontwikkelaars en vastgoedjongens dat kunstenaars net als middenstanders marktconforme prijzen moeten betalen voor een werkruimte. Het gevolg is een enorme kaalslag.

Nederland roemt zichzelf met de grote meesters van het verleden waarmee toeristen naar Nederland gelokt worden. Tegenwoordig worden nog levende kunstenaars uit de binnensteden verdreven om plaats te maken voor leegstaande winkelpanden en onbetaalbare woningen. Dat alles dient natuurlijk een hoger doel. De wereld is er niet voor de mensen, maar de mensen zijn er voor de economie. Het is niet de bedoeling dat je op school iets leert waarmee je later uit de voeten kunt, maar dat je de instructies begrijpt zodat je een baan kunt vervullen waarmee je jezelf verantwoord in de schulden kunt steken, net als iedereen. Creativiteit, genialiteit en passie worden er al vroeg in het onderwijs uit gesloopt, zodat we straks brave burgers hebben die een pensioenregeling kopen waarvan het onduidelijk is of dat straks nog wat oplevert. Zoiets nutteloos als kunst kopen, laat staan maken, hoort daar niet bij. Daarvan word je misschien wel een beter mens en daar zitten we niet op te wachten.

NB. Het citaat ‘Alle kunst is volkomen nutteloos’, origineel ‘All art is quite useless’, komt uit het voorwoord van The Picture of Dorian Gray (1891) van Oscar Wilde.