Heeft de Russische ziel een hang naar een sterke leider?

Vladimir Poetin is opnieuw met grote overmacht verkozen tot president van Rusland. Sinds 2000 is hij de sterke man van Rusland. Zijn nieuwe ambtstermijn loopt tot 2024. Na Jozef Stalin is hij de langst regerende politicus in Rusland – een aantal tsaren hebben weliswaar langer de scepter gezwaaid.

Het verhaal achter de opkomst van Poetin is vrij bekend. Hij volgde Boris Jeltsin op die Ruslands rijkdommen had laten plunderen door binnen- en buitenlandse kapitalisten. Onder Jeltsin hadden Russische oligarchen – meestal voormalige communisten die het ‘ons kent ons’-spel het beste beheersten – miljardenimperiums opgebouwd. De gewone Rus kende daarentegen voornamelijk armoede. Daarnaast was van de eens machtige Sovjet-Unie een vernederingen slikkend, zich als een vazal van Washington gedragend Rusland overgebleven. Poetin stopte de uitverkoop van Russische rijkdommen en zorgde voor stabiliteit. Daarbij had hij de mazzel dat de wereldprijzen voor aardolie en aardgas flink stegen en daarmee maakten Ruslands inkomsten een positieve ontwikkeling door.

De Russische bevolking is Poetin zeer erkentelijk voor het beëindigen van de chaos en de toename van de welvaart. Zijn populariteit blijft deswege groot, ondanks vermindering van de welvaart in de laatste jaren en de toename van de sociale ongelijkheid. Poetin is niet alleen de sterke man maar hij acteert die rol als ware hij Braveheart. Hij duikt in ijskoud water, rijdt met ontbloot bovenlijf op een paard en schiet een tijger met een verdovingsgeweer neer om een filmploeg te redden. Hij bespeelt daarmee de ‘Russische ziel’ als staalharde verdediger van het land en zijn inwoners.

Ongetwijfeld apprecieert een groot deel der Russen – en bovendien tal van buitenlandse adepten – Poetins optreden. Net zoals ze ruige filmhelden bewonderen. Maar of deze hang naar een sterke man typisch Russisch is? Het schetsen van een ‘Russische ziel’ doet het in ieder geval voortreffelijk in verhalen, zoals door Lev Tolstoj in Oorlog en Vrede. Er is evenwel nooit psychologische evidentie gevonden voor enige volkseigenheid. Natuurlijk zijn er wel cultuurverschillen die te maken hebben met de leefomgeving, de historie, de ontwikkelingsgraad van een maatschappij, et cetera. Die veranderen echter in de loop der tijd. De modale Nederlander had in 1918 andere opvattingen en een andere cultuur dan de hedendaagse.

Wel is het zo dat een groep zich in een bedreigende situatie rondom haar leider schaart. Zo kende Margaret Thatcher in het begin van haar regeerperiode een matige populariteit. Maar toen de Argentijnse dictator Leopoldo Galtieri de Falklandeilanden aanviel en Thatcher een oorlogsvloot naar die onbekende, afgelegen gebiedjes stuurde, steeg de populariteit van de tanige tante enorm. Dit weet Poetin ook. Hij benadrukt Ruslands positie als underdog vis-à-vis het Westen. Westerse sancties versterken dat beeld alleen maar. Met verve speelt Poetin de hoeder van Rusland tegen de boze imperialisten. Het Westen is zo mede verantwoordelijk voor zijn autoritaire bewind. Als democraten hier een democratischer Rusland willen, dan helpt een verzoenende, agressie vermijdende toon jegens de Russen zeker. Met de huidige confronterende houding van het Westen wordt de weg bereid voor een kloon van Poetin als zijn opvolger.