Albert Camus, George Orwell en Altiero Spinelli horen bij het onverdachte linkse kamp.
Filosoof Albert Camus nam in WO-II lid deel aan het verzet in de groepering Combat, die een illegale krant publiceerde met dezelfde naam. Hoewel hij in zijn jonge jaren lid was geweest van de Franse Communistische Partij, bekritiseerde hij na de oorlog het stalinisme scherp. Dit kwam sterk tot uitdrukking in zijn boek L’Homme révolté.
Schrijver George Orwell vocht tijdens de Spaanse Burgeroorlog aan Republikeinse zijde. Hij eveneens werd lid van een communistische organisatie (POUM). Maar in die oorlog leerde ook hij het stalinistische totalitarisme kennen met haar lastercampagnes, valse beschuldigingen en huiszoekingen. In het boek Homage to Catalonia verhaalt hij over die periode. Daarna schreef hij de nog steeds veelgelezen klassiekers Animal Farm en 1984. Beide zijn aanklachten tegen de Sovjet-Unie en totalitarisme in het algemeen.
Politiek wetenschapper Altiero Spinelli werd door Mussolini in het gevang gegooid en later op een eiland geïnterneerd wegens deelname aan een anti-fascistische groepering. Evenals Camus en Orwell sloot hij zich in zijn jeugd aan bij een communistische organisatie, de Italiaanse communistische jeugdbeweging. Maar wegens de zuiveringen van Stalin brak ook hij alras met het communisme. Tijdens zijn internering op Ventotene schreef hij in samenwerking met Ernesto Rossi en Eugenio Colorni het zogeheten Ventotene-manifest. Daarin vormt vrees voor nationalisme een centraal thema. Als na de oorlog staten hun nationale soevereiniteit terugkrijgen, zullen de belangentegenstellingen tussen landen en daarmee de kiemen voor een derde wereldoorlog blijven bestaan.
Federalisme
Als je hebt gestreden tegen tegen fascisme en nazisme en je tevens hebt afgekeerd van het totalitaire communisme, kom je dan op links noodgedwongen uit bij de nationaal-chauvinistische sociaal-democraten? In ieder geval werd nog voor het einde van WO-II al volop nagedacht over naoorlogs Europa. Voor een groep, waaronder Camus, Orwell en Spinelli, vormde het Ventotene-manifest hierbij een belangrijke inspiratiebron. De groep kwam in 1944 op een conferentie in Parijs bijeen.
De Parijse Conferentie keurde een resolutie goed waarin de fundamentele argumenten van het Ventotene-manifest en de Verklaring van Geneve weerklonken. Er werd gesteld dat een Europese federatie de eerste stap naar een wereldfederatie was, en dat alleen in het kader van een Europese federatie het mogelijk zou zijn de Duitse kwestie in de geest van het verzet op te lossen, die zich moest kanten tegen de politiek van antagonistische blokken.
[vertaald uit het Engels]
Pad
Voor hedendaagse oren klinkt de resolutie ondenkbaar hooggegrepen. Er is zelfs sprake van een wereldfederatie; een toekomst zonder grenzen lonkt. Grenzeloos? Gelukkig zijn er op Krapuul nog mensen die daarover durven dromen. Zo heeft collega LRD er een artikel aan gewijd. Geweldig vind ik zulke visies. Jammer is dat hij geen concreet pad ernaartoe aangeeft. We moeten vooral lief voor elkaar zijn, zo kan zijn gedachtegang losjes worden geïnterpreteerd.
Maar na terzijde legging van een flower-power benadering is er de constatering dat ook een realistischer federalistisch pad, dat leiders van het linkse verzet aan het einde van WO-II in gedachten hadden, tot nog toe is mislukt. Voor inspirator Spinelli was dat de grootste teleurstelling van zijn leven. Wat toen was, geldt dat nog steeds? In DiEM25 in the footsteps of Altiero Spinelli? heb ik drie belangrijke redenen genoemd voor het falen: Duitsers werden erg gehaat na WO-II, booming naoorlogse jaren volgden en op zich mist federalisme mobiliserende kracht. Daaraan wil ik nog een vierde toevoegen: het communisme (stalinisme) vormde een grote dwarsligger. Een sterk democratisch Europa strookte niet met de belangen van de USSR. Na de oorlog had het communisme een grote aanhang in Europa. Dat is begrijpelijk omdat de Sovjet-Unie zowat in haar eentje de nazi’s de knock-out had toegebracht. Die sympathie valt niet zomaar weg ofschoon Stalin evenzeer een dictator was. Een belangrijke overweging zal zijn geweest dat je nu eenmaal geen omelet kunt maken zonder eieren te breken. Maar hoewel fouten maken weliswaar onvermijdelijk is, is iedere stap op weg naar totalitarisme meer dan verkeerd, dat is uit den boze. Hun tijd vooruit begrepen Camus, Orwell en Spinelli al het ultieme belang van een humane democratie die uitgaat boven de enggeestige natiestaat.
