Boliviaanse senatrix en ondervoorzitter van de Senaat Jeanine Añez heeft zich met steun van de extreem-rechtse beweging van Fernando Camacho tot interim-president uitgeroepen. Daarvoor overtrad ze de Grondwet. Het protest tegen de staatsgreep neemt toe, evenals de repressie. Senaatsvoorzitter Adriana Salvatierra wil alsnog zichzelf als grondwettelijke interim-president benoemen. De spanning stijgt. Een bloedbad dreigt.
Jeanine Añez is een 52-jarige senatrix sinds 2010. Zij is lid van de rechtse PPB-CN (Plan Progreso para Bolivia–Convergencia Nacional) en is in de Senaat tweede ondervoorzitter.
Daarmee is ze pas na de vice-president, de voorzitter van de Senaat, de voorzitter van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, de eerste ondervoorzitter van de Senaat en de eerste ondervoorzitter van de Kamer in lijn is voor het interimpresidentschap. De Grondwet voorziet nog een aantal functies in dalende volgorde met als laatste mogelijkheid het oudste zetelende lid van Senaat of Kamer.
Een dag na haar ‘eedaflegging’ is een grote massa volk in La Paz toegestroomd aan het parlementsgebouw waar Senaatsvoorzitter Adriana Salvatierra van MAS, de partij van Morales, alsnog poogt zich tot grondwettelijk interimpresident te benoemen.
Añez, interimpresident zonder grondwettelijke goedkeuring
Alle politici van de partij MAS van Morales in de rangorde voor Añez waren onder levensbedreiging tot ontslag gedwongen en/of uit de hoofdstad1 La Paz gevlucht. De benoeming tot interimpresident is echter niet automatisch.
Zo moet eerst het ontslag van de voorzitter bevestigd worden door de plenaire vergadering, wat niet is gebeurd. Daarna moet de benoeming van de interimpresident worden bevestigd, eveneens door een meerderheid van stemmen, wat eveneens niet is gerespecteerd. De partij MAS van Morales heeft de meerderheid in Senaat en Kamer.
De meeste MAS-politici waren tijdens de voorbije dagen uit La Paz gevlucht en weigerden voor Añez te stemmen.
In de Senaat kondigde Añez als zetelend voorzitter voor een meer dan halflege zaal haar benoeming als interimpresident aan maar ze liet geen stemming houden en vertrok onmiddellijk na haar verklaring.
Desondanks heeft Añez de eed afgelegd als interim-president. Als zij verder de Grondwet respecteert moet zij binnen 90 dagen nieuwe verkiezingen organiseren, ten laatste op 10 februari 2020. Ze heeft alvast per decreet een regering samengesteld die volledig uit witte Bolivianen bestaat.
Zij heeft reeds bij haar beëdiging kleur bekend. Ze legde de eed af in het oude koloniale paleis, terwijl zij de hand legde op een bijbel en niet in het nieuwe presidentieel paleis van Morales, twee oude praktijken waar Morales komaf mee had gemaakt als symbool voor de scheiding van kerk en staat.
Fanatieke tegenstander van Morales
Añez is altijd een fanatieke tegenstander geweest van Morales. Vooral zijn beleid om de inheemse volkeren in Bolivia gelijke rechten toe te kennen (én het feit dat Morales zelf inheemse roots heeft) stootte haar tegen de borst.
Ze schilderde Morales en zijn beleid voortdurend af als ‘duivels’, ‘satanisch’, ‘heidens’ en ‘goddeloos’. Ook het gebruik door Morales van religieuze symbolen uit de inheemse cultuur keurt ze af in openlijk racistische termen. Zelf omschrijft ze zich als ‘fier christen’.
Añez is van de negen nationale senatoren van het noordelijke departement Beni, het op één na grootste van het land, maar op één na ook het dunst bevolkt.
Er wonen in Beni 420.000 Bolivianen op een oppervlakte van 214.000 km2, drie maal zo groot als de Benelux. De witte en gemengde meerderheid van de bevolking in Beni heeft historisch altijd zeer vijandig gestaan tegenover de inheemse volkeren in de regio.
Samen met de witte meerderheid in het buurdepartement Santa Cruz hebben ze in 2008 een poging ondernomen om zich af te scheiden van de rest van het land.
Daarin werden ze gesteund door de VS. Santa Cruz is het dichtstbevolkte departement en is zeer gegeerd voor zijn grote voorraden aardgas.
Samen wilden ze de plannen stoppen van Morales om de armoede in heel het land aan te pakken met fiscale inkomsten uit aardgaswinning, die hoofdzakelijk in dit éne departement te vinden is. De eedaflegging van Añez komt neer op de machtsovername van het land door deze economische elite van Santa Cruz en Beni.
Niet Carlos Mesa maar Fernando Camacho is ‘de rijzende ster’
Carlos Mesa, toch de rechtse tegenkandidaat van Morales die meer dan 36 procent van de stemmen had behaald, werd daarbij volledig gepasseerd.
Opvallende aanwezige bij de eedaflegging was daarentegen Luis Fernando Camacho die in buitenlandse media wordt weergegeven als ‘de leider van de oppositie’. Op het balkon van het oude paleis hield hij een gigantische bijbel in de hand als symbool voor de terugkeer van het christendom (zie foto hierboven).
Camacho is voor de meeste Bolivianen buiten het departement Santa Cruz een complete onbekende. Hij heeft nog nooit aan enige verkiezing deelgenomen.
Op 10 november, amper enkele uren nadat Morales het presidentiële paleis had verlaten, kwam hij daar toe met een bijbel in de hand en sprak een gebed uit, waarbij hij beloofde “het land te bevrijden van de inheemse invloeden onder de vorige regering”, “God terug te brengen naar zijn verbrande paleis en “Pachamama zal hier nooit meer terugkeren”.
Pachamama (moeder aarde) is de goddelijke moeder aarde van de inheemse volkeren van de Andes. Zij is de godin van de vruchtbaarheid van mens, dier en plant. Morales heeft de inheemse cultuur op meerdere vlakken terug rechten gegeven, die het onder het koloniale en postkoloniale regime nooit heeft gehad. Zelf legde hij de eed af in traditionele kledij en hij droeg nooit een westers kostuum.
Camacho is multimiljonair en lid van een van de oligarchieën die het land altijd hebben overheerst. Hij is tevens een van de namen op de lijst van de Panama Papers. Zijn familie werd rijk met de exploitatie van aardgas in het departement Santa Cruz.
Toen Morales de aardgasvoorraden nationaliseerde, verloren zijn familie en hijzelf een deel van hun fortuin (maar is hij nog steeds multimiljonair). Die nationalisering leidde tot een aanzienlijke reductie van de armoede in Bolivia met 42 procent en van extreme armoede met 60 procent.
Camacho pleegde reeds twee maanden voor de staatsgreep overleg met de regering van Colombia en Brazilië en met de ‘regering’ van Juan Guaidó in Venezuela.
Hoewel nog een compleet onbekende in Bolivia zelf, zonder enig politiek mandaat, werd hij in mei 2019 wel ontvangen door Colombiaans president Ivan Duque en in Brazilië door de kabinetschef van president Jair Bolsonaro.
Unión Juvenil Cruceñista
Camacho is leider van de Unión Juvenil Cruceñista (UJC, Jeugdbond van Santa Cruz). Hun bendes dienden als stoottroepen voor de coup. Zij waren het die politici van de MAS van Morales aanvielen, in elkaar sloegen, hun huizen vernielden en/of in brand staken.
Ook de privé-woning van Morales en van zijn zuster werden door hen vernield. Zij vielen daarbij ook journalisten en homoseksuele personen aan.
Zij waren het ook die de Wiphala-vlag verscheurden aan het parlement en aan overheidsgebouwen. Deze vlag werd door Morales erkend als tweede nationale vlag en symbool voor de inheemse volkeren van Bolivia.
Hun gewelddadige acties werden goed voorbereid en gecoördineerd. MAS, de partij van Morales, die nochtans een uitgebreid netwerk heeft in heel het land, werd er compleet door verrast.
Carlos Mesa, tegenkandidaat van Morales tijdens deze verkiezingen, deed enkele timide oproepen om dit geweld te stoppen, maar Camacho deed het omgekeerde. Hij stookte het geweld nog meer aan.
Mesa kent overigens reeds de vluchtigheid van het presidentieel ambt in Bolivia. In 2004 moest hij als vice-president zijn voorganger Sanchez de Losada na één jaar al opvolgen, maar net als hij werd hij amper een jaar later ook afgezet na massale protesten tegen zijn neoliberale beleid. Een jaar later bracht Morales wel 13 jaar politieke stabiliteit.
Onbekende Boliviaan wordt ‘leider van de oppositie’
De pijlsnelle opkomst van Camacho van nobele onbekende tot leider van de oppositie in enkele dagen tijd is merkwaardig, maar is voor insiders geen verrassing. Dit werd reeds maanden voorbereid. Hij creëerde zijn Twitter-account pas op 27 mei 2019. Maandenlang lokten zijn tweets amper 2 tot 3 retweets en likes uit. Tot voor 20 oktober, de dag van de verkiezingen, had hij geen Wikipedia-pagina.
Zijn Twitter-oproep tot een algemene staking in mei had 20 views. Na de verkiezingen schoten zijn cijfers echter pijlsnel omhoog, met de steun van de Boliviaanse rechtse zenders Unitel en Telemundo en van CNN En Español. Zijn eis tot ontslag van president Morales werd tienduizenden malen geretweet.
Reuters en The New York Times waren de eerste buitenlandse media die hem ‘de leider van de oppositie’ noemden, zonder enige referentie naar zijn extreem-rechtse achtergrond.
En toch, amper enkele maanden eerder noemde de VS-ambassade de UJC nog een “racistische” en “militante” organisatie die regelmatig “pro-MAS en regeringsmensen en instellingen aanvielen” (zie telegram hiernaast).
Camacho begon als ondervoorzitter van de UJC in 2002, toen hij 23 jaar oud was, waar hij werd gechaperonneerd door Branko Marinkovic, een Boliviaan met Kroatische roots en eveneens een grootgrondbezitter die een deel van zijn eigendommen verloor door de nationalisaties van president Morales.
Marinkovic was leider van het comité voor de afscheuring van het departement Santa Cruz in 2008. Het weerhield de VS niet om Camacho als hun nieuwe bondgenoot te beschouwen
Lithium voor onze elektrische auto’s
Bolivia heeft de grootste reserves van lithium ter wereld. Deze grondstof is de basis voor de batterijen van elektrische wagens. President Morales wilde die batterijen zelf in het land gaan produceren en de winsten nationaliseren voor de financiering van sociale projecten.
De grote mijnbouwbedrijven wilden daarentegen alleen de basisgrondstof aan spotprijzen opgraven en in Europa en de VS peperduur verkopen. De winsten horen volgens hen terug naar buitenlandse bedrijven en hun bondgenoten in de Boliviaanse oligarchie te gaan.
Omdat geen enkel groot buitenlands bedrijf deze voorwaarden wilde aanvaarden was Morales in zee gegaan met een Chinees bedrijf. Not done volgens de Boliviaanse oligarchie en de Amerikaanse ambassade.
De kwestie van lithium is niet de voornaamste of enige drijvende kracht achter de staatsgreep, maar het is zonder de minste twijfel een van de eerste zaken die de nieuwe machthebbers willen regelen, niet in het voordeel van hun eigen bevolking.
Voorbereid scenario
Er zijn buiten de machtsovername door de extreem-rechtse bende van de UJC nog meer elementen die aantonen dat het over een voorbereide staatsgreep gaat. Op zaterdag 9 november ging een groot deel van de politie aan het muiten. Twee dagen later volgde de ‘vraag’ van de opperbevelhebber van het leger om ‘een stap opzij te zetten’.
De beslissing van Morales op dezelfde dag als ‘de vraag’ van de legerleiding om het onderzoek door de OAS toe te laten en nieuwe verkiezingen te houden met een volledige nieuwe verkiezingscommissie werd volledig genegeerd.
Zelfs als Morales de verkiezingen zou verloren hebben, was hij echter nog altijd president tot 20 januari. Op dinsdag namen leger en politie de hoofdstad in handen en moest Morales vluchten voor de doodsbedreigingen door het leger.
Deze opeenvolging van incidenten wijst op een voorbereid proces, dat niet werd onderbroken door de toch fundamentele toegeving van de president, die in feite een vreedzame politieke uitweg uit de crisis bood.
Een bloedbad dreigt
Ondertussen begint het verzet tegen de staatsgreep zich te organiseren. Op meerdere plaatsen zijn betogingen begonnen, twee marsen zijn vertrokken vanuit Cochabamba en een vanuit El Alto richting La Paz. Zij eisen het ontslag van de zelfverklaarde presidente. Om 15 uur plaatselijke tijd (20 uur in Brussel) begon een ‘nationale convergentie’ op de Plaza del Obelisco in La Paz.
Daar is senaatsvoorzitter Adriana Salvatierra toegekomen. Hoewel ze eerder haar ontslag had ingediend eveneens onder bedreiging van het leger, is dat ontslag nog steeds niet bevestigd door een stemming in plenaire zitting, zoals de procedure voorschrijft.
Zij wil nu alsnog een plenaire zitting van de Senaat samenroepen, in een poging daar met een meerderheid van de stemmen Grondwettelijk interim-president te worden. Volgens de laatste berichten weigert het leger haar door te laten. Daarbij werd ze gewelddadig aangepakt door voorstanders van de coup.
Deze situatie kan snel uit de hand lopen. Wordt in de komende uren vervolgd …
Bronnen:
De Standaard titelt Boliviaanse senatrice Jeanine Añez roept zichzelf uit tot interim-president, ondanks boycot, wat suggereert dat niet haar overtreding van de grondwettelijke procedures het probleem is, maar de weigering (‘boycot’) van de parlementaire meerderheid om haar te benoemen. De vermelding ‘zonder geldig quorum’ was objectiever geweest.
In deze verklaring voor de media legt Adriana Salvatierra uit dat ze nog steeds senaatsvoorzitter is en daarmee eerste in lijn om interim-president te worden. Dit zadelt Jeanine Añez met een nog groter constitutioneel probleem op:
Bolivia coup led by Christian fascist paramilitary leader and millionaire – with foreign support
Notes:
1 De officiële hoofdstad is sinds 2009 Sucre, maar regering en parlement zetelen nog steeds in La Paz.
Lode Vanoost, eerder verschenen bij De Wereld Morgen
