De kabinetsplannen: de woningmarkt

Als het aan het kabinet Rutte-II ligt, wordt het huren van een huis de komende jaren veel duurder. Bovendien staat een verregaande reorganisatie van de sociale huur op stapel. Onder het mom van een ‘eerlijke woningmarkt’ die wordt ‘vlotgetrokken’, voert het kabinet marktwerking in. Dit is een regelrechte aanval op de  sociale woningbouw, met verregaande gevolgen voor huurders, woningcorporaties en de hele bouwsector.

De maatregelen uit het regeerakkoord lagen deels al maandenlang in de week, onder de vlag van het ‘aanpakken van scheefwonen’. Hoewel de paragraaf slechts één A4’tje beslaat, is het niet bepaald simpel — maar de consequenties zijn desastreus.

Ten eerste moeten woningcorporaties huurverhogingen gaan doorvoeren boven de inflatie: inkomens tot 33.000 euro 1,5 procent, tot 43.000 2,5 procent en daarboven 6,5 procent extra. Voor de laatste groep verdwijnt zelfs tijdelijk de maximale huurprijs, zodat de verhoging steeds opnieuw kan worden toegepast: elk jaar een 8 tot 10 procent hogere huur, inflatie meegerekend.

Het offensief tegen ‘scheefwonen’ gaat niet over meer woningen voor lagere inkomens, maar over het kaalplukken van huurders. Via de hogere huurstijging komen mensen met een ‘hoog’ inkomen als eersten boven de vrije-sectorgrens van 665 euro terecht, en worden zij uitgeleverd aan de ‘markt’. Tweeverdieners en mensen met een modaal salaris – ‘scheefwoners’ – worden zo gedwongen te kopen of torenhoge huren te betalen.

Ten tweede gaat de huurtoeslag omlaag. Huurders met een laag inkomen krijgen nog huurtoeslag – maar onduidelijk is hoe lang nog. Ouderen en gehandicapten worden 20 procent gekort op hun extra huurtoeslag.

Afgelopen jaar zijn de huren in gebieden met een woningtekort al enorm gestegen, meldde een rapport over de ‘Donnerhuren’, van Actiecomité Huurders Bedonnerd. Sinds oktober vorig jaar mogen de huren in ‘schaarstegebieden’ met maximaal 120 euro worden verhoogd. Mensen met een lager inkomen die sinds vorig najaar zijn verhuisd, zijn hierdoor nu al 42 procent van hun inkomen kwijt aan huisvesting. (Lees hier het rapport zelf.)

Aardschokken

De aankondiging van de regeringsmaatregelen veroorzaakte aardschokken onder woningcorporaties en huurdersorganisaties. De de regering wil namelijk hun extra inkomsten afromen. Tijdens een overleg met de Tweede Kamercommissie Wonen op woensdag 28 november zei minister Blok dat dit om het harde bedrag gaat van 2 miljard euro. Gedeeld door de circa 3,2 miljoen sociale huurwoningen die er zijn, is dat een gemiddelde huurverhoging van 52 euro per maand. Dat geld gaat niet naar een bouw- of woningfonds, maar naar de staatskas.

Woningcorporaties in het hele land hebben de afgelopen maand renovatie- en bouwplannen stilgelegd van duizenden woningen. Ze bezuinigen honderden miljoenen op bouw, onderhoud en verduurzaming van woningen. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw, dat garant staat voor geldleningen tegen gunstige tarieven voor corporaties, maakte eind november bekend de borging voor financiering voor de totale sector op slot te zetten. De crisis in de bouwsector, waar in 2012 al 14.000 mensen hun baan verloren, wordt hierdoor verder aangewakkerd. In 2013 verwacht de bouwsector opnieuw duizenden ontslagen en honderden faillissementen.

Sociale huursector: begin van het einde?

Behalve de huurverhoging, bevat het regeerakkoord nog een prijsmaatregel: de maximale huur van een woning wordt 4,5 procent van de WOZ-waarde. Het puntensysteem, waarbij je betaalt voor wat je krijgt, wordt volledig afgeschaft. Ingevoerd in de jaren ’90, was de WOZ-waarde de basis waarop huiseigenaren belasting betaalden aan gemeenten en het rijk. Dat dit nu de basis wordt voor de huurberekening, is een grote stap richting de gelijkschakeling van de sociale woningmarkt met de koopsector.

Deze maatregel leidt voor een deel van de woningen tot een daling van de maximale huur. Woningcorporaties in gebieden als Zeeland (Clavis) en Eemsmond (Acantus), en diegene die studenten en zorgcliënten huisvesten, zouden zich gedwongen zien om de huren te verlagen. Dit lijkt leuk voor de huurders, maar het gevaar dreigt dat deze corporaties hun financiën niet meer rond krijgen en failliet gaan. Er zal minder geld zijn voor onderhoud, service én voor sociaal beleid.

In gewilde gebieden, zoals de Randstad, zal de maximale huur juist stijgen. Er komen meer woningen in de vrije sector, en de huursubsidie daarvoor vervalt. Die huizen zijn dan alleen nog maar betaalbaar voor de hoogste inkomens, en net als in New York of Londen, vrijwel onbetaalbaar voor gewone werkende mensen. De kabinetsplannen zorgen voor een tweedeling in de maatschappij, waarbij arm en rijk in verschillende gebieden wonen en een andere service krijgen.

Rol van de woningcorporaties

De rol van de woningcorporaties verandert drastisch volgens het regeerakkoord. Terwijl ze onder toezicht komen van de gemeenten, mogen ze alleen nog maar bouwen en onderhouden. Hun huidige aandacht voor bijvoorbeeld de leefbaarheid van wijken wordt stopgezet van bovenaf. Dit brengt verschillende risicoʼs met zich mee voor de bewoners. Als de gemeente deze taken daadwerkelijk overneemt, zal  deze dat doorberekenen in de lokale belastingen. Daarnaast dreigt landelijk een grote willekeur door de uiteenlopende politieke kleuren van de gemeenteraden. Dat zou kunnen leiden tot verloedering van hele wijken.

Tegelijk gaan de corporaties, als verlengstuk van de gemeente, de inkomens van alle huurders registreren en de huren hierop jaarlijks aanpassen. Dat gaat veel tijd kosten – dus geld – en is een regelrechte inbreuk op de privacy van huurders.

De privatisering van energiebedrijven, spoorwegen, post en zorg ging hieraan vooraf. Deze hebben gemeen dat onder het mom van ‘efficiënt dus goedkoop’ de prijzen sterk stijgen, efficiency en service afnemen, het management zijn zakken vult en de arbeidsvoorwaarden van het personeel worden afgebroken. Nu valt de sociale huursector ten prooi aan dit programma.

De NOS rapporteerde eind mei dat het aantal woningen dat jaarlijks beschikbaar komt voor nieuwe huurders al jaren daalt. ‘Zo werd in 2006 nog 9 procent van alle huurwoningen aangeboden. Dat percentage is inmiddels gedaald tot 7,4. De lage doorstroming in de sociale huursector komt onder meer doordat er steeds minder wordt gebouwd: minder seniorenwoningen en minder appartementen voor starters… Verder is het steeds moeilijker om aan een hypotheek te komen voor een koopwoning en verkopen corporaties woningen die vrijkomen steeds vaker.’

De Europese Commissie vindt dat Nederlandse woningcorporaties tenminste 90 procent van hun woningen moeten verhuren aan huurders met een inkomen van maximaal € 34.085 per jaar. Dat komt de VVD goed uit, met haar programmapunt dat woningcorporaties in 5 à 10 jaar de helft van hun huurwoningen te koop moeten aanbieden. En Samsom laat zich lenen voor dit VVD-programma.

Tegelijkertijd wordt de villasubsidie nauwelijks beroerd. Het regeerakkoord schrijft: ‘Het maximale aftrektarief (vierde schijf), [wordt ] in stappen van een half procent per jaar, teruggebracht naar het tarief van de derde schijf. De opbrengst sluizen we jaarlijks budgettair neutraal terug naar de groep die door de maatregel geraakt wordt. Voor de helft door verlaging van het hoogste tarief in de inkomstenbelasting en voor de helft door verlenging van de derde belastingschijf in de inkomstenbelasting.’

Hier wordt eufemistisch gezegd dat de regering schaamteloos rijkere huiseigenaars wil ontzien. Daarmee wordt de rekening van deze bezuinigingsronde vrijwel volledig bij huurders neergelegd – dus bij het armere deel van gewone mensen. Hoewel de discussie over de inkomstenbelasting weer open ligt, is de richting van het beleid duidelijk.

Alternatief

Juist nu zouden woningcorporaties volop moeten investeren. Er is een enorm woningtekort in de Randstad. Ook kunnen corporaties de CO2-uitstoot helpen verlagen door woningen massaal energiezuinig te maken met dubbel glas, zonnepanelen, isolatie en nieuwe ketels. We kunnen duizenden klimaatbanen creëren. Milieu, huurders (lagere energierekening) en duizenden bouwvakkers zouden hierbij baat hebben.

Om de afbraak van de sociale huursector te stoppen, is er breed maatschappelijk protest nodig. Woningcorporaties, huurders, vakbondsleden, oppositiepartijen en maatschappelijke groeperingen moeten de handen ineenslaan en samen een vuist maken tegen Rutte-II. Een landelijke demonstratie zou een goede eerste aanzet zijn.

Breed protest is niet alleen nodig, maar ook realistisch. We zouden een alliantie moeten smeden waarvan de Woonbond, huurdersverenigingen, FNV Bouw en SP de kern kunnen vormen. Heel veel mensen hebben belang bij het stoppen van dit beleid. We moeten de sociale huursector verdedigen, met eisen zoals de volgende:

● Stop de privatisering van de sociale huursector

● Handhaving van het puntensysteem

● Geen ‘inkomensafhankelijke’ huurverhoging

● Geen heffing van 2 miljard euro, maar investeren in sociale huur

● Bouw van 50.000 energiezuinige woningen

● Afschaffing van de villasubsidie, de hypotheekrenteaftrek boven € 350.000

● Belast de vermogens en de bedrijven

Atse de Vries is werkzaam bij een woningcorporatie en sectorraadslid van FNV Bouw – Woondiensten.

Dit stuk is eerder verschenen op de website van socialisme.nu; auteurs Atse de Vries en Mark Kilian.