Een Dubbele Boterham met Kaas, nr.22, over 1971
Een makker van ruim een halve eeuw her groette mij op twitter (ik blijf er tot nu toe maar op, de kat uit de boom kijkend), noemde mij ouwe vriend.
We kennen elkaar van acties rond Bangladesj, 1971.
Kortheidshalve: waar ging het om? Voor het eerst sinds tijden waren er verkiezingen geweest in Pakistan, en de partij die de grootste werd was de Awami League van Moejiboer Rahman. Die partij streefde naar onafhankelijkheid van Oost-Pakistan, het stuk islamitisch Brits-Indië dat bij het vertrek van de Britten was samengevoegd met het meer dan duizend kilometer westelijker gelegen West-Pakistan. Deze overwinning was niet de bedoeling…
De Awami League aan de regering laten betekende in feite het einde van Pakistan als tweedelige islamitische tegenhanger van India. Oost-Pakistan was min of meer hetzelfde als Oost-Bengalen, het grotendeels hindoeïstische westelijke deel hoorde en hoort bij India. Er is naar mijn weten geen streven (geweest) de twee delen te verenigen.
Toen de Awami League niet als winnaar van de verkiezingen werd erkend betekende dat opstand die door het militaire regime dat zich verslikt had in de verkiezingen hard werd onderdrukt. Niet alleen voor de onderdrukking vluchtten er miljoenen mensen naar India, er was ook een noodlottige overstroming in de delta die de kern van Oost-Pakistan vormde. De door de VS gesteunde onderdrukking viel samen met een humanitaire ramp, zodat George Harrison in zijn concert for Bangladesh zich op de vlakte kon houden over de politieke achtergrond. Die natuurlijk wel de hoofdrol speelde.
Joi Bangla, Ravi Shankar, van het concert…
Mijn geheugen laat mij in de steek hoe ik precies betrokken ben geraakt bij het Martin Luther King Centrum (MLKC) van Johan W. E. Riemens, waar principieel geweldloze actie werd voorbereid ten aanzien van Bangladesj. Riemens was een zeer welmenende maar ook moeilijke man, die overal geweld zag waar dat nu niet direct door anderen zou worden waargenomen. En van Derdewegger was hij propagandist geworden voor wat hij het vierde kwadrant noemde: sociaal-democratische stromingen die strikte neutraliteit in de Koude Oorlog voorstonden. Volgens hem paste de Awami League daar bij. Er was niet veel actie te bespeuren rond Bangladesj dat de aandacht voor het humanitaire te boven ging en de politieke achtergrond beklemtoonde, dat moet mij naar het MLKC gelokt hebben. Net als in het begin genoemde makker die ik later bij de Federatie van Vrije Socialisten terugzag.
De actieplannen culmineerden in een vierentwintiguurs-vastenactie voor de Pakistaanse ambassade, 21/22 november 1971. Wij keerden het geweld tegen ons zelf, was de gedachte achter de actie. En zo lag een gezelschap jongeren onder een zeer groot dekzeil op de harde grond voor de ambassade (er was met een blijkbaar sympathiserende buur geregeld dat we ergens terechtkonden als de natuur er toe riep).
Van slapen kwam weinig of niets, naar ik mij herinner. Het was zacht voor de tijd van het jaar, en opmerkelijker: het stormde op zee en aan de kust, ook in Den Haag dus. Het zendschip van Radio Noordzee sloeg in de storm van zijn ankers, maar het kwam niet in gevaar. Evenmin als wij vastenden.
(Er kwam een Stelletje uit de actie naar voren, hoe blijvend zal het geweest zijn).
Vierentwintig uur zonder te eten is best lang, maar het is natuurlijk niet te vergelijken met een hongerstaking.
De ontknoping van het Oost-Pakistaanse drama kwam snel en onverwacht hierna. Het Pakistaanse leger viel stellingen over de grens met India aan, en – met de miljoenen vluchtelingen die opgevangen werden – dit was casus belli genoeg voor India om het ernstig gedemoraliseerde Pakistaanse leger in Oost-Pakistan/Bangladesj te overvallen en uit te schakelen. Op 16 december was het gedaan en werd Bangladesj onafhankelijk. Als Volksrepubliek (zo heet het nog steeds officieel, als ik het wel heb, wat maakt het uit…).
De deelnemers aan de vastenactie werden op de toekomstige ambassade ontvangen. We kregen een button zoals uitgelicht afgebeeld.
Naarmate anarchistisch activisme onbeduidender wordt zullen er vragen komen: wat is er anarchistisch aan het steunen van het tot stand komen van een staat? De vraag komt voort uit een streven naar eigen heiligheid dat noodt tot feitelijk nietsdoen. En al helemaal niet tot solidariteit met mensen die jouw heiligheid niet direct onderscheiden. Iets dergelijks kunnen wij dezer dagen waarnemen met betrekking tot Oekraïne en in Nederland was het bij uitstek het breekpunt van een toch al zwakke anarchistische beweging in de tijd van de Spaanse Burgeroorlog.
De ironie van de geschiedenis wil dat het volkslied van zowel India als Bangladesj geschreven en gecomponeerd is door een schrijver die zonder probleem in India als anarchist gezien wordt, maar de canon in Europa/Noord-Amerika (natuurlijk) niet haalt: Rabindranath Tagore. Wie kan “Mijn gouden Bengalen”, Amar sonar Bangla, zonder ontroering zien en horen, volkslied of niet?
