Of men het nu wil of niet: aan het eind van een doodlopend Europa (…) staat Hitler. Aan het einde van het kapitalisme, dat ernaar verlangt voort te leven, staat Hitler. Aan het einde van het formele humanisme en de filosofische verzaking, staat Hitler. p.30
Het is eigenlijk onbegrijpelijk, nee onvergeeflijk, dat een Nederlandse vertaling van Aimé Césaire’s Discours sur le colonialisme, eerst gepubliceerd in 1950, in 2022 verschijnt. Op de een of andere manier heeft het de tijd mee dezer dagen, maar dat maakt de omissie nog niet begrijpelijk. Frantz-Fanon kon wel vertaald verschijnen, zo’n vijftig jaar geleden, Césaire moest wachten. Misschien was het een te zwaar geschrift voor het Nederlands taalgebied, ook of zelfs voor communistische partijen (die had je toen).
Het openingscitaat hierboven zegt het afdoende: wat in Europa gebeurde onder de nazi’s was praktijk in de gekoloniseerde wereld. Het was zelfs nog (of zijn die woorden ongepast?) gaande na 1945, aan Franse zijde in Madagaskar en Indo-China, en – niet genoemd door Césaire – aan Britse zijde in Griekenland (!), Cyprus, Maleisië en, wat nog moest komen, Kenia en Zuid-Jemen. Voor Frankrijk stond de onderdrukking van Algerije nog voor de deur. De Europese pretentie van humanisme, vredesstreven en Verlichting is ook niet meer dan dat, pretentie. Hier kwam een Zwarte man van Martinique dit vertellen in het intellectueel walhalla van Frankrijk, in de vorm van een discours zoals verscheidene grote namen van witte mannen het op hun naam hebben.
Het is een kort en krachtig betoog dat uitnodigt tot veel meer citaten maar daartegen staan wetten en praktische bezwaren in de weg. Het verschijnt net in de dagen waarin Europa op eigen continent een koloniale veroveringsoorlog meemaakt. Césaire gelooft in de Sovjet-Unie, maar de belijdenis komt slechts in één zin en het Russische overheersingsstreven is eender en anders. Césaire’s boek is er ook om af te rekenen met het idee dat dit geweld nieuw en uniek is, al komt het harder aan omdat het tegen in overgrote meerderheid witte mensen gericht is.
Of het tot meer dient dan de broodnodige klaarheid over de koloniale geschiedenis te verschaffen zal de toekomst moeten leren. Wie of wat of waar is het proletariaat dat een einde moet maken aan koloniale barbarij? Een vraag die voor Césaire geen vraag was.
– Aimé Césaire, Over het kolonialisme. Uit het Frans vertaald door Grâce Ndjako. Amsterdam: De Geus, 2022. Reeks Publieke Ruimte. 102p., prijs €11,99.
– Uitgelichte afbeelding: Par Jean Baptiste Devaux, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=39217586
