Nu de Braziliaanse overheid door elkaar geschud is, komt de populariteit van Jair Bolsonaro steeds meer in het gedrang. Te midden van een gezondheidscrisis is de president nu ook terechtgekomen in een heuse militaire crisis.
Jair Bolsonaro heeft die crisis zelf veroorzaakt door zijn minister van Defensie te ontslaan in een poging om militaire steun te winnen voor zijn weinig effectieve gezondheidsbeleid tijdens de coronacrisis. In de plaats daarvan brengt hij nu zijn volledige regering in gevaar.
De minister, generaal Fernando Azevedo, schreef in zijn omslagbrief dat onomwonden dat zijn strijdmachten “behouden blijven als instellingen van de staat”. Een dag later toonden verschillende bevelhebbers van de verschillende strijdmachten hun steun aan Azevedo door hun ontslag in te dienen.
Meest dodelijke coronagolf
Sinds het begin van de pandemie zijn er verschillende signalen geweest van onenigheid binnen de staatsinstellingen. Qua visie over de aanpak van de crisis stonden president Bolsonaro en legercommandant generaal Edson Pujol lijnrecht tegenover elkaar. Die tweestrijd is de laatste weken enkel maar duidelijker geworden.
Op 8 maart stelde de Braziliaanse president dat zijn leger “niet de straat zou opgaan om de bevolking te dwingen om binnen te blijven”. Dat besluit ging regelrecht in tegen de maatregelen die de deelstaten en gemeentes getroffen hadden om de verdere verspreiding van het virus in te dammen.
Sinds februari zit het volledige land in de meest dodelijke coronagolf tot nu toe. De huidige golf is zelfs erger dan in 2020: in honderden steden zijn de ziekenhuizen helemaal overbelast en er is te weinig zuurstof en medicatie voorhanden om de zwaarste gevallen te behandelen.
Coronabeleid verschilt dag en nacht
Bolsonaro draagt intussen een mondmasker bij publieke vertoningen, maar houdt vol dat hij gekant is tegen sociaal isolement en de “totale opsluiting” van het leven in steden. Sinds begin 2020, en al zeker sinds de nieuwe golf, heeft hij herhaaldelijke pogingen ondernomen om het leger aan zijn kant te krijgen.
Bepaalde generaals, zoals Pujol, hebben zich daar fel tegen uitgesproken. Zij willen op een andere manier optreden tegen de coronapandemie en staan wel achter preventiemaatregelen, zoals afstand houden en mondmaskers gebruiken. Zij hebben bovendien gewaarschuwd voor een derde golf, die “paraatheid en speciale maatregelen” zou vergen.
Die uitspraken gaan lijnrecht in tegen het beleid dat Bolsonaro voert. Op zijn beurt heeft de extreemrechtse president lange tijd de dodelijkheid van het virus ontkend. In het openbaar vertoonde hij zich zonder masker, kondigde hij meermaals het einde van de crisis aan of beval hij controversiële behandelingen aan. Hij predikt tegen de avondklok die in veel steden afgekondigd is en beweert dat “enkel de president” zo’n avondklok kan afdwingen. Dat klopt echter niet: de Braziliaanse grondwet erkent dat gouverneurs en burgemeesters het vrije verkeer van personen kunnen beperken.
Moet het leger instaan voor de volksgezondheid?
In mei 2020, toen de coronadoden in Brazilië opliepen tot 15.000, benoemde Bolsonaro generaal Eduardo Pazuello tot minister van Volksgezondheid.
Die benoeming ergerde de legertop mateloos. Pazuello aanvaardde de ministerpost. Hij nam die over van twee artsen die op dat moment aan het hoofd stonden van het ministerie van Volksgezondheid. Bolsonaro had hen ontslagen, onder meer omdat zij wel aanstuurden op afstandsmaatregelen en weigerden chloroquine en andere ondoeltreffende geneesmiddelen aan te bevelen om covid te voorkomen of te behandelen.
Het beleid van de generaal was een ramp. Afgelopen 19 maart verliet hij het ministerie nadat het dodental opliep tot meer dan 298.000 slachtoffers. Dat komt neer op 283.000 doden tijdens zijn ambtstermijn, een blamage voor het imago van de legertop. Het feit dat Pazuello terugkeerde naar de kazerne, en niet met pensioen ging zoals zijn oversten voorgesteld hadden, maakte de zaken nog erger.
“Ontslag is normaal”
Het ontslag van generaal Pujol en twee andere opperbevelhebbers (admiraal Ilques Barbosa van de marine en brigadier Antonio Carlos Bermudez van de luchtmacht) werd aangekondigd door de nieuwe minister van Defensie, generaal Walter Braga Netto. Hij minimaliseerde dat en noemde het een “normale beslissing van hogerhand”.
Intussen is het duidelijk dat het helemaal geen “normale beslissing” is, maar een ongezien protest van het leger in dit land.
In Brasilia vormen vijf gepensioneerde generaals, waaronder Braga Netto, een persoonlijke vriend van de president, de centrale kern van de macht. Van die vijf blijven er maar vier meer over nu ook Braziliaans vice-president Hamilton Mourão afstand neemt van de regering. Hij zou het vertrouwen in Bolsonaro zijn verloren. De zienswijzen van Mourão en Bolsonaro verschillen dag en nacht van elkaar – een tegenstander van de regering omschreef het als het een conflict “tussen barbarij en beschaving”.
Voor Bolsonaro en zijn nieuwe minister van Defenie zal het lastig zijn om een nieuwe legercommandant te benoemen die wel het beleid van de president volgt. Minstens vier van de generaals met voldoende anciënniteit om Pujol te kunnen vervangen, stellen zich aarzelend op tegenover de beslissingen van Bolsonaro en zijn meningen over de coronacrisis. Aangezien het leger een hiërarchische organisatie is, kan een jongere generaal, met minder anciënniteit, niet zomaar aangesteld worden.
Deze militaire crisis vormt een ernstige bedreiging voor de macht en populariteit van Bolsonaro.
Diplomatieke dreiging
Daarenboven is op 29 maart ook minister van Buitenlandse Zaken Ernesto Araújo opgestapt. Hij moest aftreden nadat het Congres opgeroepen had hem te vervangen na een diplomatieke rel.
Araújo wordt ervan beschuldigd de toegang van Brazilië tot coronavaccins te vertragen, de Chinese vaccins belachelijk te hebben gemaakt en de voormalige Amerikaanse president Donald Trump, die volgens hem “de enige is die het westen kan redden”, blindelings te volgen. “Een in de Braziliaanse geschiedenis ongeziene vernietiging van de diplomatie”, zo omschrijft diplomaat, ambassadeur en auteur Paulo Roberto de Almeida het. Door de rel zou Brazilië een “internationale paria” geworden zijn, wat de toegang tot coronavaccins nog verder bemoeilijkt.
Carlos Alberto Franca is nu door Bolsonaro aangesteld als vervanger voor Araújo. Zijn aanstelling zal de koers van de Braziliaanse diplomatie niet veranderen – daarvoor staat hij te dicht bij de familie Bolsonaro. Volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken is het wel een opluchting dat hij het roer overneemt.
“Het is een kalme man die rust kan brengen”, zegt de Almeida. “Hij is niet zo agressief zoals zijn voorganger en zal de diplomaten hun werk laten doen, zonder dat ze schrik moeten hebben zoals bij Araújo.
Dat Franca onder de controle van Bolsonaro zal staan, doet daar volgens Almeida geen afbreuk aan. “”Bolsonaro zingt al een toontje lager dan voorheen. Momenteel is de president enkel bezig om te overleven tot het volgende verkiezingsjaar 2022.”
Weinig ervaring, toch hoge ministerpost
De afgelopen dagen benoemde Bolsonaro nog vier andere nieuwe ministers. Zo zal de commissaris van de federale politie, Anderson Torres, het ministerie van Justitie en Openbare Veiligheid leiden. Daarnaast zal het kersverse parlementslid Flavia Arruda instaan voor de politieke relaties binnen de regering als nieuw hoofd van het Secretariaat van de overheid. Dat is een verrassing, omdat die taak net veel diplomatieke ervaring vereist.
De beslissingen van Bolsonaro tonen aan dat vooral pragmatische wetgevers een ministerpost krijgen. Tenminste, zolang ze de president blijven steunen in ruil voor politieke en financiële voordelen.
- Overgenomen van De Wereld Morgen
