Appels en peren kun je best vergelijken, Erasmus en Wilders daarentegen….

NIet alleen het Leidsch Dagblad maar blijkbaar ook Trouw had gisteren, 21 augustus 2010, een opiniërend artikel van historicus Paul Gerbrands waarin oud-premier/-minister van justitie/-minister van buitenlandse zaken Van Agt er van langskrijgt. Vooralsnog is dit historische meesterstuk niet online te vinden, misschien komt het ook wel nooit. U krijgt hier een fraaie samenvatting van een reaguurder op de site van Trouw, die het klaarspeelt zijn vier zinnen zomaar zonder een enkele spelfout tot een einde te brengen, in zijn kringen toch bepaald een formidabele prestatie die riekt naar intellectuelendom:

Wilders is de nieuwe Erasmus volgens Paul Gerbrands, historicus,
zo las ik vanmorgen in mijn krant. Net als Erasmus eertijds in zijn ‘Lof der Zotheid’ schopt Wilders tegen een godsdienst aan die uit monde van een heilig boek geen scheiding van kerk en staat kent, noch enige vorm van democratie. Erasmus nam de katholieken en hun verregaande macht destijds op de korrel. Is het daarom zo onverteerbaar voor de katholieke Van Agt en consorten nu de Islam door Wilders bekritiseerd te zien?

Gerbrands noemt zich historicus, is achter in de vijftig en kan dus nog best voor de klas staan met een academische kwalificatie op dit gebied, iets wat je van de jongere garde leraren niet meer hoeft te verwachten. Nu betekent dit niet zo heel veel. Het aanduiden van de niet in stabilitate vertoevende monnik Desiderius Erasmus als “schopper tegen de katholieke kerk” is nogal een sterke reductie van de positie van een van de grootste geleerden van zijn tijd.

Ik kan mij haast niet voorstellen dat deze mijnheer Gerbrands het juweeltje van Johan Huizinga over Erasmus tot zich genomen heeft. Om van andere biografieën maar te zwijgen. Maar ook de kortste levensbeschrijvingen van Erasmus zullen duidelijk maken dat hij zich toegelegd heeft op de Griekse letterkunde in het algemeen – wij noemen de (knap lelijke) schooluitspraak van Oud-Grieks naar hem “erasmiaans” – en op het Nieuwe Testament
(naast het Oude) in het bijzonder. Hij heeft gewerkt aan een tekstkritische uitgave, als eerste. En voor de Gerbrandsen en andere lichten op zolder wil ik nog wel even duidelijk maken dat dit niet betekent dat hij kritiek beoogde op de inhoud, maar dat hij probeerde vast te stellen wat de oorspronkelijke tekst van al die manuscripten was. Want je kunt wel roepen dat de bijbel van kaft tot kaft Gods woord is maar Hij heeft nogal wat versies geschreven dan.
Een monnikenwerk. En hij was dan ook monnik.

Goed, hij was mild-kritisch op de machten van zijn tijd en valt dan ook van oudsher goed bij links. Maar een Draufgänger kunnen we hem moeilijk noemen, hij was dan ook in hoge mate afhankelijk van ondersteuning door weer andere machthebbers (subsidies, zou men nu zeggen). Een geletterd man, Engels, Frans, Duits en Italiaans beheersend, naast het Latijn van de academie en natuurlijk het Grieks dat zijn levenswerk mag heten. Een intellectueel bij uitstek.

Er is enige twijfel over de erotische voorkeuren van Erasmus, iets wat hij officieel natuurlijk helemaal niet mocht koesteren. Die twijfel is niet ter zake, al is het leuk voor biografen. Verder was hij bepaald antijoods, naar de christelijke geest des tijds, al is dat geen excuus. En daarnaast geldt hij ook als pacifist.

Nou, mijnheer Gerbrands, leg eens uit – en kom niet alleen met een samenvattinkje uit een literatuurboekje of een wikipediastukkie over de Lof der zotheid aan: wat is de overeenkomst tussen Desiderius Erasmus en Geert Wilders?
(Over de zogenaamde overeenkomsten tussen “de islam” en de “katholieke kerk” hebben we het dan maar helemaal niet).